Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Pisary

ros. Писары (do 1919 r.)

Województwo:świętokrzyskie
Powiat:opatowski
Gmina:Ożarów
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski z 2 poł. XIX w., nr rej.: 305/A z 27.05.1986
Park:nr rej.: 588 z 11.12.1957

Stan obecny

Publiczna Szkoła Podstawowa w Pisarach.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Dwór z 2. poł. XIX / pocz. XX w.
Pisary to wieś leżąca 11,5 km na zachód od Zawichostu i 12 km na południe od Ożarowa. Jej nazwa ulegała przekształceniom, gdyż w dawnych wiekach były to Psary (albo Pszary, Piszary), leżące w pow. wiślickim i parafii w Sobótce. W poł. XV w. właścicielem tej wsi był Jan Czyżowski (z Czyżowa) h. Półkozic, zm. w 1475 r. Po jego śmierci dobrami podzielili się Jan z Ostroroga, kasztelan poznański i Hieronim Zaklika z Międzygórza. Hieronim wziął miasto Wojsławice z przyległymi wsiami w woj. lubelskim; zamek Czyżów z wsiami: Poturzyn, Chrapanów, Wola, Łęg, ponadto dom w Sandomierzu, wieś Psary oraz połowę dóbr działoszyckich, które sprzedał Ostrorogowi za 4 tys. florenów. Na pocz. XVII w. spadkobiercy Ostroroga sprzedali dobra m. innymi Rozdrażewskim. W 1578 r. wieś wchodziła w skład kasztelanii połanieckiej, miała 4 i pół łanu oraz 6 poddanych. Przez wieki miała wielu właścicieli, m. innymi Męcińskich (?) oraz Pisarskich, herbu Śreniawa. Ze wsi pochodził Achacy Pisarski (1630-1673), poseł, działacz sejmikowy i starosta, namiestnik woj. krakowskiego w konfederacji (rokoszu) Lubomirskiego. Awanturnik, który wraz z Lubomirskim rozpętał wojnę domową, a w 1666 r. pobił pod Mątwami wojska królewskie Jana Kazimierza. Zginął dn. 11 listopada 1673 r. w bitwie pod Chocimiem. W 1740 r. jego (pra?)wnuczka Anna Pisarska, córka Franciszka i Franciszki Małeckiej, wniosła dobra w wianie Teodorowi Stanisławowi Żeleńskiemu h. Ciołek (1721-68), burgrabiemu krakowskiemu. Ich synem był Franciszek Witalis hr. Żeleński (1741-1805), który jako pierwszy z tej gałęzi rodu otrzymał tytuł hrabiowski. Siostra Franciszka - Helena (1750-1806), w 1760 r. wyszła za Tomasza Sołtyka h. własnego (1732-1808), syna Michała i Józefy Makowieckiej, kasztelana zawichojskiego, potem wiślickiego (1782), posła na sejm, łowczego sandomierskiego (1768), cześnika, a nast. podstolego wiślickiego, członka konfederacji targowickiej w pow. wiślickim, etc. W 1790 r. Sołtyk wybudował obok dworu w Pisarach drewnianą kaplicę. Był on także dziedzicem Wojczy i Kurozwęk. Miał z Heleną sześcioro dzieci: Teodora (1768-1827), Macieja (1769-1815), Antoniego Tomasza (1777-1830), Annę, Pawła (1780-1829) i Mikołaja (ur. 1780).
W 1827 r. we wsi znajdowało się 19 domów ze 111 m-cami. W latach 80-tych spalił się drewniany dwór. Właścicielem był wówczas Mieczysław Józef Marcin Łabęcki h. Korab (1845-1902), syn Karola Eliasza (1808-1850) i Marii Karskiej h. Boleścic (1822-1847). Około 1860 r. Mieczysław ożenił się z Jadwigą Kossowską h. Jelita (1840-1902) i miał z nią troje dzieci: Teresę (1867-1900), Marię (ur.1869) oraz Karola Piotra Pawła Marię (1871-1897). Łabęcki odbudował dwór jako jako murowany, w stylu włoskiej willi, prawdopodobnie już w nowej lokalizacji. Najwidoczniej mapa z 1915 r. z której korzystaliśmy przy tworzeniu opisu to przedruk mapy starszej, na której dwór widnieje ok. 100 metrów dalej na północ.
W 1888 r. Pisary leżały w pow. opatowskim, gminie Czyżów Szlachecki i parafii Sobótka. Dzieliły się na część wiejską oraz folwark. Było tu 16 domów ze 142 m-cami. Dobra wraz z folwarkiem Kolęcin obejmowały 419 mórg, w tym 384 m. ziemi uprawnej, 15 m. łąk oraz 20 m. nieużytków. Na terenie folwarku znajdowało się 13 domów drewnianych oraz "wielka szkółka drzew owocowych". We wsi było ponadto 15 osadników, posiadających 121 mórg ziemi. Łabęcki sprzedał majątek Leonowi Baczyńskiemu, który w 1930 r. oprócz P. posiadał Józefkowo i Prusy, o łącznym obszarze 980 ha. Dziedzic zajmował się także eksploatacją okolicznych lasów. We wsi swoją siedzibę miała spółdzielnia "Przewrót".
Leon Stanisław Józef Baczyński h. Sas (1856-1942) był synem Stanisława Kostki Tadeusza (1822-1893) i Melanii Jasieńskiej h. Dołęga (1833-1860). Pochodził ze Śmiłowa w parafii Przybysławice. Jego bratem był Czesław Cyprian Leon Baczyński, znany działacz społeczny ze Śmiłowa. W 1896 r. Leon ożenił się w Denkowie z Zofią Ścibor-Kotkowską h. Ostoja (1867-1923). Prawdopodobnie nie mieli dzieci.
Po wybuchu 2. wojny światowej Niemcy utworzyli we dworze posterunek żandarmerii. Majątkiem zarządzał niemiecki zarządca tzw. "treuhänder", a dobra z definicji otrzymały miano "Liegenschaft". W styczniu 1945 r. we dworze znalazło siedzibę dowództwo lokalnego odcinka frontu oraz szpital polowy, zaś w parku cmentarz. Po wojnie dawne dobra Baczyńskich zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Ziemie podzielono wśród chłopów, a 60-hektarową "resztówkę" w 1950 r. otrzymało nowopowstałe Państwowe Gospodarstwo Rolne. Dwa lata później PGR przekształcony został w Spółdzielnię Produkcyjną. Pałac początkowo służył jako mieszkania, a następnie w budynku utworzono szkołę.
Źródła:
Polski Słownik Biograficzno-Genealogiczny. Link: https://polishgenealogy.blogspot.com/2008/09/eleski.html
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Urząd Miejski w Ożarowie, link: https://www.ozarow.pl/strona-111-pisary.html
Wyborcza.pl, link: https://kielce.wyborcza.pl/kielce/7,47262,24596505,to-byla-willa-w-stylu-wloskim-jej-wlasciciel-walizke-z-pieniedzmi.html
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11781315 @ West. Osteuropa 1:25 000 - Niemieckie mapy zaboru rosyjskiego, I WŚ /1914 - 1919/
- plik mapy: XXVIII-10-I_Gruppe_Warschau_1915_UWar.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór w Pisarach, a raczej współczesny budynek który powstał z willi Łabęckiego jest zróżnicowany wysokościowo, parterowo-piętrowy, pozbawiony cech stylowych. Wzniesiony jest ok. 110 metrów na S/SE od lokalizacji starego dworu, na rzucie prostokąta, w dł. osi N-S, fasadą skierowany na wschód. Wcześniej (XIX w.) w tym miejscu rozciągała się starsza część parku.

Park

Park z 2. poł. XIX w. Aktualnie jest to drzewostan o pow. 3,5 ha, z czego dawnym parkiem był fragment północny (skoncentrowany wokół starego dworu) o pow. 2,3 ha, reszta zaś urosła tu (została nasadzona) prawdopodobnie po przebudowie zespołu dworskiego na przełomie XIX i XX w. Co jednak najciekawsze, główna część parku rozciągała się w kier. płd.-zachodnim od dworu i na chwilę obecną niewiele z niej pozostało; bliżej nieokreślona roślinność na dz. ewid. nr ...264 oraz na dz. nr ...338 oraz ...340. Układ przestrzenny został całkowicie przekształcony, gdyż na osi starszego dworu znajdował się okrągły podjazd, a na wschód od niego budynki na rzucie obróconej o 90 st. litery "U". Widok w głąb podwórza zasłaniał okrągły klomb pośrodku podjazdu. Budynki te rozebrano, a na ich miejscu rośnie obecnie park.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Marek Kujawa7 miesięcy temu
Fragment opisu dot. okresu od poł. XVII do k. XVIII w. jest poprawny, pod warunkiem, że nie pomylili się "geniusze" ze znanego portalu paraencyklopedycznego ze swoim "Podstolim Wiślickim". Jeżeli się pomylili, może on dotyczyć (ten fragment) innej wsi Pisary, np tej obok Nawojowej Góry, Młynka i Rudawy. Ów "Podstoli Wiślicki" był jedynym tropem, dzięki któremu udało się rozwinąć opis :)