Skatalogowanych zabytków: 11435
Zarejestruj się
Miniatura Węchadłów
Zdjęcie Waldemar Sosnowski 2013
Miniatura WęchadłówMiniatura WęchadłówMiniatura WęchadłówMiniatura WęchadłówMiniatura Węchadłów

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Daniel BrzezińskiMarek Kujawa

Węchadłów

Województwo:świętokrzyskie
Powiat:pińczowski
Gmina:Działoszyce
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski, nr rej.: 1021 z 30.10.1980
Park:nr rej.: 686 z 19.12.1957

Stan obecny

Własność JST.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Węchadłów to wieś położona przy skrzyżowaniu DK nr 768 z DK nr 766, leżąca w odległości 15,5 km na płd.-zachód od Pińczowa. Już w XIV w. odnotowana w źródłach jako "Wanhadlow". Była to duża wieś i miała kilka działów (części). Pierwsze informacje o dziedzicach pochodzą z 1375 r., gdy Przecław z W. występuje w akcie spisanym w Żarnowcu. Rok później Szczepan z Węchadłowa toczył spór z Janam z Jelczy, a w tym samym 1376 roku Mikołaj (Miczek), syn Adama, wraz z żoną Agnieszką przegrali spór ze Staszkiem z Cudzyniowa, zwanym "Kaczka". Kolejny spór Mikołaj toczył ze Staszkiem w 1381 r., a chodziło o kwotę 60 grzywien. W tym samym roku w akcie spisanym w Książu występuje Pietrasz z Węchadłowa.
Mikołaj w 1386 r. pozywał Tomka z Knyszyna o 60 grzywien poręki za Michała (również z Knyszyna). O tę samą kwotę pozywał rok później dzieci Tomka. W tymże 1386 r. o swoją część W. i kwotę 160 grzywien, walczyła z Michałem wdowa po Florianie Knyszyńskim. Znanym dziedzicem innej części W. był Włościbor (Włost albo Włostek), syn Stanisława, pieczętujący się herbem Jelita. W 1394 r., Mikołaja, który wówczas już przezwał się "Pieniążkiem", pozywali bracia z Mokrska, Jan i Adam, o dług, który ten zaciągnął u Żyda Kanaana. Sam Mikołaj sprzedał później ten dług Stanisławowi z W., a z czasem został prepozytem krakowskim i posesorem Dzierszkowa. Ów przydomek - "Pieniążek", jest w historii wsi dość ważny, gdyż dał początek rodzinie Pieniążków - Górskich. To właśnie ta rodzina wybudowała przed 1440 rokiem kościół parafialny w Górach.
Kolejny w zapiskach jest niejaki Tomek, który w 1395 r. pozywał kmiecia Grzegorza (z Irzykowic) o to, że zabrał mu "suknię wartości 13 groszy, mięso i buty wartości 8 groszy". W 1403 r. pojawia się też Sławomir z Dziewięczyc i Węchadłowa. Ten nie odegrał we wsi większej roli. Ziemię odkupioną od Mikołaja w 1411 r. tzw. "mieńkowszczyznę" (po niejakim Mieńku), Stanisław dał pewnej Małgorzacie, wdowie po Janie (synu Mieńka) i jej dzieciom. Oprócz Stanisława, ważnymi postaciami na pocz. XV w. byli wspomniany Mikołaj i Jakusz, ożeniony z Małgorzatą. Ta po śmierci Jakusza wyszła za Stanisława Czyrka z W. Synem Stanisława był Przecław, ożeniony z n.n. Agatą, którzy swemu synowi dali imię po dziadzie - Włost. Oprócz części w Węchadłowie posiadali swoje stoki, łąki i potoki w Opatkowicach, które w 1427 r. zamieniali z Janem Kuropatwą z Grodziny. Przecław Pieniążek miał też dwie córki: Annę, żonę Stanisława z Donatkowic i Jadwigę, żonę Macieja z D. Ta druga w 1451 r. sprzedała swą część za 32 grzywny Sędkowi z W. Przecław miał brata Mikołaja, ożenionego z Szawą. W poł. XVI w. bracia rozliczali się z Janem - synem Mikołaja. Dzięki tej zapisce poznajemy kilka lokalnych nazw, dotyczących części wsi. Były to: półłanek zwany "Wojtkowskie", półł. zwany "Rożnowskie" oraz siedlisko "Ninakowskie". W Węchadłowie mieszkał też wówczas Jakub, którego córka Elżbieta wyszła za Stanisława z Gór, dając tym sposobem początek rodzinie Pieniążków - Górskich. W 1452 r. Stanisław Górski zapisał Elżbiecie 50 grzywien posagu i 100 grzywien wiana na połowach G. i Skroniowa. Zmarł około 1459 r., ale wdowa, pomimo że wyszła za Jana Kowalowskiego, do końca życia (około 1485 r.) nosiła nazwisko Górska. W 2. poł. XV w. wśród dziedziców wsi wymienia się m.in. Tomasza, Szczepana i Stanisława, jednak zapisek jest tak dużo, że zainteresowanych odsyłamy do Słownika Hist.-Geograficznego PAN. Do końca XV w. pojawiają się jeszcze Jakub z żoną Heleną, Rafał i w 1502 r. Jan Świrad z Węchadłowa.
Na pocz. XVI w. znaczna część wsi należała do Stanisława Górskiego, który w 1528 r. dokupił część Błędowa od Mikołaja Myślocha. Górski zmarł w poł. XVI w., a dobra, czyli Góry, Węchadłów, Zagajów, Kończyce i części w Świeborowicach podzielili pomiędzy siebie spadkobiercy: Zofia, wdowa po Feliksie Konarskim; Zofia, żona Jakuba Ulieskiego oraz Jan Kołek. Górscy mieszkali w swoich Górach, ale po przybyciu Braci Czeskich i zmianie wiary, zamiast ratować stary, zniszczony kościół, w 1559 r. wybudowali w Węchadłowie murowaną siedzibę zboru (słowo "zbór" oznacza wspólnotę, a nie budynek). Budynek umiejscowiono w parku, w pobliżu ówczesnego dworu Konarskich.
W 1581 r. we wsi było 10 łanów kmiecych, 11 czynszowych, 6 zagrodników bez roli, 6 komorników z bydłem, 20 komorników bez bydła, 7 rzemieślników, 2 dudarzy i 1/3 łanu karczmarskiego. Jako dziedziczka wymieniona jest p. Rolkowa. Nie wiadomo dokładnie, kiedy Górscy wybudowali kalwiński kościół murowany w Górach. Wznosił się on tam, co najmniej już w 1663 r. W 1668 r. kościół został odebrany kalwinom przez Jędrzeja Morsztyna i zreformowany na kościół katolicki. Otrzymał wówczas wezwanie świętego Ignacego. W 1794 r. został spalony, po czym odnowiony w 1802 r. Później znowu podupadł, a odbudował go w 1911 r. ks. Szymon Skurczyński. Elewację kościoła odnowiono w 1994 r., wtedy też uruchomiono kaplicę w Węchadłowie.
W 1827 r. wieś miała 56 domów i 327 mieszkańców. Majątek ziemski mógł wówczas należeć do dziedziców Gór. W 1887 r. Węchadłów dzielił się na wieś, folwark i dobra, leżał w pow. pińczowskim, gminie i parafii Góry. W skład majątku o wielkości 2222 mórg wchodziły: W., Tomaszów, Cegielnia, Pozory i Rafalce. Na terenie folwarku wznosiło się 13 bud. murowanych (w tym dwór) i 9 drewnianych. Na polach zaprowadzony był płodozmian 10 i 14 polowy. Wcześniej od majątku odłączono 334 morgi, które w efekcie reformy rolnej dostali właściciele 52 gospodarstw, tzw. osad.
Siedziba zboru w XIX w. została przebudowana i służyła jako rupieciarnia (lamus). Przy budynku zachował się mało czytelny herb Odrowąż i kamienna płyta fundatorów. Były tu trzy pomieszczenia, w tym dwa o sklepieniach kolebkowo-krzyżowych, które przetrwały do czasów obecnych. Majątek na pocz. XX w. został rozparcelowany, a w czasie 1. wojny światowej w budynku dworu znajdował się prowizoryczny szpital wojenny. Później w budynku znalazł miejsce sierociniec, do którego w 1927 r. sejmik pińczowski dobudował kaplicę pod wezwaniem Serca Jezusowego. Na pamiątkę budowy, w ścianę wmurowano okolicznościową tablicę z inskrypcją. Architekturę kaplicy wzorowano na kościele parafialnym w Górach, nawet wieżyczka jest miniaturą tej z kościoła. Po 2. wojnie światowej w budynku znajdowała się szkoła (do lat 90. XX w.) i przedszkole. Po opuszczeniu przez użytkowników dwór zaczął popadać w ruinę.
Źródła:
Strona internetowa Parafii Wniebowzięcia NMP w Górach;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11802172 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P47-S31-A_1936_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, fasadą skierowany na zachód. Parterowy korpus nakryty jest dachem dwuspadowym, zaś po jego bokach znajdują się dwa piętrowe skrzydła nakryte dachami płaskimi. Pośrodku fasady czterokolumnowy portyk małego porządku, dźwigający belkowanie i trójkątny fronton. Od południa przybudowana kapliczka.

Park

Park krajobrazowy z XIX w. o pow. 5,55 ha, z czego 2,55 ha stanowi część po północnej stronie drogi - wcześniej naturalny teren, który po 1945 r. zarósł ekspansywnymi gatunkami drzew oraz część południowa o pow. 3 ha - właściwy park ozdobny - bez charakteru regularnego założenia, w tym rozległe polany (m.in. boisko) i zabudowania dworskie.

Inne

Budynki gospodarcze z k. XIX w.
Ruiny lamusa (siedziby zboru) z 2. poł. XVI w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.