Szaniec

Stan obecny

Prawdopodobnie własność prywatna.

Historia

Dwór z przeł. XVI i XVII w.
Szaniec to wieś leżąca 7 km na północ od Buska-Zdroju. Wzmiankowana w XII w., a na pocz. wieku XV zbudowano tu z piaskowca pierwszy kościół parafialny p.w. Panny Maryi. Obok kościoła znajdowała się prebenda z oddzielnym domem oraz placem. Miała ona swoje cztery łany, z których otrzymywała dziesięcinę. Oprócz tychże, we wsi były łany kmiece i folwarczne, które składały dziesięcinę o wartości do 10 grzywien plebanowi. Ponadto kościół posiadał swoje role, łąki, trzy sadzawki i czynsze: z dwu karczm oraz młyna. Dziedzicem wsi był wówczas Krzesław z Kurozwęk h. Róża. Kolejny Kurozwęcki, również imieniem Krzesław, w 1499 r. wybudował na miejscu starego, nowy piękny kościół z kamienia ciosowego. Po Krzesławie dobra odziedziczył Stanisław z Kurozwęk, a w 1579 r. siedział tu już Wojciech Padniewski h. Nowina, starosta dybowski, który posiadał 14 osadników, 7 łanów, 2 zagrodników, 2 biednych i 2 rzemieślników. Po Padniewskich Szaniec oraz Pilica przeszły w ręce Myszkowskich. Ostatni z tego rodu, Józef Władysław M., kasztelan sandomierski, założył w pobliżu wsi klasztor kamedułów a przy nim wybudował drewniany kościółek. Był też założycielem Ordynacji. Zmarł w 1727 r., a następnie dobra przeszły w ręce Wielopolskich h. Starykoń. Rodzina ta pomimo swych wielkich zasług nie była dobrymi gospodarzami Szańca. Zmniejszyli ordynację, a później hrabia Wielopolski toczył spór sądowy z Janem Olrychem, zdolnym prawnikiem i spór ten przegrał. Olrych zamieszkał w Szańcu i przezwał się Szanieckim. Pod koniec XVIII w. klasztor przestał istnieć, a pamiątką po nim pozostał folwark o nazwie Kameduły. Kolejnym właścicielem dóbr został niejaki Bocheński. W 1827 r. we wsi znajdowało się 81 domów z 610 mieszkańcami. Na skutek reformy rolnej od majątku odłączono 804 morgi ziemi, na których powstało 89 gospodarstw dla osadników.
W 1885 r. S. dzielił się na wieś, folwark i dobra, leżał w pow. stopnickim i był siedzibą gminy oraz parafii. Wieś leżała, jak to opisywali autorzy "Słownika Geograficznego..." - "w malowniczem położeniu, śród wzgórz gipsowych, (...) w pobliżu drogi bitej kielecko-stopnickiej". We wsi był murowany kościół, przytułek dla starców, młyn wodny, cegielnia oraz "starożytny dwór". Okolica obfitowała w złoża wapienia, piaskowca i pokłady gipsu. W skład majątku o pow. 2460 mórg, oprócz folwarku głównego wchodziły: Janów, Nowy Folwark i Józefów. Po 1920 r. wieś nadal stanowiła gminę w pow. stopnickim. Właścicielem folwarku był Jan Nowakowski. W 1930 r. wieś liczyła 950 mieszkańców. Była tu spółdzielcza kasa pożyczkowa, również spółdzielcze Stowarzyszenie Spożywców, młyn W. Ogórskiego, sklep spożywczy W. Szafrańca, stolarz J. Szczygieł oraz szewc J. Łado. Gospodarstwo Nowakowskiego odziedziczyła rodzina. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały rozparcelowane.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11802126 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P46-S31-I_1936_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek wzniesiony na rzucie prostokąta, piętrowy, w ruinie. Na mapie satelitarnej dobrze widać układ pomieszczeń, niemniej trudno stwierdzić, która z elewacji stanowiła fasadę. Prawdopodobnie północna, gdyż od tej strony prowadzi dojazd do dworu.

Park

Park o pow. ok. 4,8 ha, w tym ok. 2/3 na dz. ewid. nr ...1238/11. Miejsce na mapach archiwalnych opisane jest jako "zespół dworski", niemniej zrujnowany dwór leży ok. 300 metrów na wschód od parku, w pobliżu dużego stawu. Teren pośrodku to łąki, nieużytki i zarośla.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011