Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Chańcza

Województwo:świętokrzyskie
Powiat:kielecki
Gmina:Raków
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z k. XVIII w.
Chańcza to wieś leżąca przy Drodze Krajowej nr 754, w odległości 4 km na płd.-wschód od Rakowa i 11 km na płn.-zachód od Staszowa. Po raz pierwszy w zapiskach nazwa Chańcza pojawia się 1178 r. Początkowo należała do cystersów z Sulejowa, a następnie, w XV w. do klucza dóbr klasztoru w Jędrzejewie i stanowiła (wraz z innymi wsiami) uposażenie klasztoru. Początkowo dziesięciny z Chańczy należały do Przyłęka. W 1502 r. Jan Olbracht zezwolił arcybiskupowi gnieźnieńskiemu Andrzejowi Róży, na zamianę kilku wsi, w tym Dziadoszyc i Maszkowa, na kilka wsi opactwa jędrzejowskiego: Błonie i Łukowiec (pow. sandomierski) i Chańczę, Boruchnę i Skowronno w pow. wiślickim. Sprawa tej zamiany toczyła się aż do 1539 r. i ostatecznie nie doszła do skutku. Dziesięcinę snopową składano wówczas klasztorowi jędrzejowskiemu. W regestach poborowych z 1579 wieś należąca do klasztoru miała 4 gospodarstwa (?), 1 łan, 1 zagrodę z rolą i jedną bez roli.
Na przestrzeni kolejnych stuleci wieś miała wielu dzierżawców i zarządców, a pod koniec XVIII w. jej właścicielem był Franciszek Krąkowski, zapewne budowniczy opisywanego dworu. Po III rozbiorze Polski znalazła się pod zaborem austriackim. W XIX w. wraz z młynem wodnym, tartakiem, wapielnią i austerią (karczmą) należała do "funduszu ogólnego religijnego". W późniejszym czasie folwark przeszedł w ręce prywatne i w poł. XIX w. należał do Kaczkowskich. W 2. poł. stulecia stanowił dobra rządowe, których ostatnim dzierżawcą był do 1883 r. Jan Borkowski.
W 1880 r. Chańcza dzieliła się na część wiejską oraz folwark dominalny. Leżała w pow. stopnickim, gminie Kurozwęki i parafii Kotuszów. Następnie folwark nabył generał Stiepan Gromeka, który zasłużył się carowi niszczeniem kościołów oraz zwalczaniem księży. Po nim odziedziczył syn imieniem Konastanty, który w 1914 r. wydzierżawił folwark Zygmuntowi Andrzejowskiemu. Dobra miały wówczas 294 morgi i 132 pręty powierzchni oraz budynki: dwór, młyn, stajnie, spichlerze i magazyny. Umowę podpisano na 12 lat, ale później została ona przedłużona.
W okresie międzywojennym przynależność administracyjna wsi nie zmieniła się. W 1930 r. miała ona 620 mieszkańców, a największe gospodarstwo (90 ha) posiadał Zygmunt Andrzejowski. We wsi ponadto był kowal K. Herowski, kołodzieje A. Chabrowski i W. Sobiegraj, którego potomek jest obecnie właścicielem dworu; krawiec M. Szymański, stolarz T. Różycki, szewc J. Herowski i dwa sklepy spożywcze: A. Mazura i I. Prawermana. Z zakładów przemysłowych w Chańczy istniały młyn wodny S. Iwańskiego oraz mleczarnia W. Pawelca. Wieś stanowiła tzw. "ulicówkę", a dokładnie w połowie jej długości znajdował się zespół dworski. Po wojnie pozostałości majątku pozostały zapewne w rękach dawnych właścicieli, ponieważ gospodarstwa poniżej 100 ha nie podlegały parcelacji.
Źródła:
Portal Historycy.org, link: http://www.historycy.org/index.php?showtopic=84298
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11799681 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P46-S32-E_1936_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Na chwilę obecną nie posiadamy zdjęć ani informacji dot. architektury dworu. Niezbędne dalsze badania terenowe. Jest to magazyn znajdujący się pod adresem: Chańcza 125.

Park

Park o pow. 1,23 ha. Dość trudno ocenić zmiany jakie zachodziły w parku, gdyż mapy rosyjskie są w przeciwieństwie do niemieckich bardzo niestarannie wykonane. Z pewnością zachowany jest on w dawnych granicach.

Inne

Kapliczka M.B., mur., XIX w.
Zabytkowe drewniane domy: nr.33 ok. 1880 r., nr 39 z 1857 r., nr 92 z 1880 r. i nr 99 z 1870 r.
Kapliczka św. Mikołaja z przeł. XIX i XX w.
Grób rodziny Pitków, pocz. XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ryszard Andrzejowski13 lat i 2 miesiące temu
W latach 1914-24 folwark Chańcza dzierżawił mój pradziadek, a później jego brat. Nie wiedziałem, ża dwór jeszcze istnieje.