Ciechanowiec

Stan obecny

Obecnie pozostało już bardzo niewiele materialnych śladów, świadczących o tym, że istniał niegdyś w Ciechanowcu potężny zamek obronny. Niewielkie fragmenty murów podzamcza (systematycznie zresztą niszczone przez właścicieli posesji położonych w ich pobliżu, w ciągu ostatnich kilkunastu lat „zniknęło” blisko 75 % istniejącego jeszcze na początku lat 80. muru), niewielkie wzgórze zamkowe (kryjące w swoim wnętrzu resztki fundamentów dawnego zamku), to wszystko co obecnie można zobaczyć. (JB2024)

Historia

Trudno jest dziś określić kiedy w Ciechanowcu powstała pierwsza budowla obronna. W wieku XIII pojawiają się wzmianki o istniejącym w tym miejscu grodzie obronnym, należącym do Kasztelanii Święckiej. Płynąca po terenie bagienno-lesistym rzeka Nurzec stworzyła w swoim sąsiedztwie dogodne warunki osadniczo-obronne. Gród ten figuruje w wykazie miast i warowni zniszczonych w czasie najazdu tatarskiego w 1241 roku. Fakt ten wskazywać może na znaczenie strategiczne grodu warownego w Ciechanowcu, istniejącego jeszcze przed powstaniem w tym miejscu organizmu miejskiego.
Prawa miejskie Ciechanowiec otrzymał prawdopodobnie w pierwszej ćwierci XV wieku, z rąk księcia mazowieckiego Janusza I Wielkiego. Z roku 1434 pochodzi bowiem pierwsza źródłowa wzmianka o mieszczaninie ciechanowieckim, od roku zaś 1446 istnieje w Ciechanowcu parafia rzymskokatolicka. Właścicielami miasta i okolicznych ziem była wówczas pochodząca z Mazowsza rodzina Kiszków, którzy pomimo zajęcia Podlasia przez książąt litewskich, utrzymali się na swoich dobrach. Właśnie z tą rodziną, władającą Ciechanowcem, aż do połowy XVII wieku, związane są dzieje ciechanowieckiego zamku.
Pierwszy zamek Kiszków powstał na tym miejscu prawdopodobnie na początku XV wieku , choć jego istnienie potwierdzone jest źródłowo dopiero w II połowie XVI wieku. Jego budowniczym miał być ówczesny właściciel Ciechanowca – Piotr Kiszka. Wtedy to na zamku ciechanowieckim trzykrotnie gościł (w latach: 1576, 1581 i 1582) król Stefan Batory, podróżujący przez Ciechanowiec z Korony na Litwę. Musiała więc to być budowla w miarę obszerna i wygodna, aby móc pomieścić króla i towarzyszącą mu świtę. W latach 1617 – 1642 zamek ciechanowiecki został przebudowany i zmodernizowany przez Mikołaja Kiszkę – wojewodę mścisławskiego. Mikołaj Kiszka przebudował warownię i otoczył ją ziemnymi fortyfikacjami z nawodnioną fosą. Zachowana w stosunkowo dobrym stanie fosa okalająca z trzech stron prostokąt (200m x 150m) założenia obronnego, łączyła się z korytem Nurca. Wzdłuż fosy biegły mury fortyfikacji. Na dwu narożnikach umieszczone były okrągłe baszty, a zawarty pomiędzy nimi korpus główny zamku miał prostokątną wieżę bramową. Na osi wieży po przeciwległej stronie dziedzińca stała samodzielna prostokątna wieża chroniąca dostępu przez bagienne tereny, przyległa do rzeki. Piwnice wieży zachowały się do dziś. Konfiguracja terenu biegnącego wzdłuż fosy wskazuje na zachowanie podziemnych części dawnych zabudowań zamku.
W czasie Drugiej Wojny Północnej (1655 – 1660), zamek ciechanowiecki uległ prawie całkowitej zagładzie. Moment zniszczenia zamku przez wojska szwedzkie nie jest dokładnie znany. Nastąpiło to zapewne na przełomie 1656/1657 roku, gdy walki polsko – szwedzkie osiągnęły swoje apogeum. Ciechanowiec został wówczas dotkliwie ograbiony i obłożony kontrybucją, zaś sam zamek został zniszczony przez wojska szwedzkie.
Po zakończeniu wojny nowa właścicielka miasta – Eleonora z Irzykowiczów Bremmerowa, podjęła szeroko zakrojone działania na rzecz odbudowy miasteczka ze zniszczeń wojennych. Wśród uprzątniętych ruin dawnego zamku wybudowano dwór modrzewiowy, otoczony starymi murami z zachowaną wieżą bramną.
W czasie kolejnej Wojny Północnej (1700 – 1721) , Ciechanowiec został poważnie zniszczony przez Szwedów. Spłonęła większość lewobrzeżnej zabudowy miasta, w tym między innymi: pochodzący z początku XVI wieku drewniany kościół oraz niedawno zbudowany dwór modrzewiowy. Zniszczenia te pozwoliły jednak na gruntowną przebudowę lewobrzeżnej części miasta i na zmianę jego układu przestrzennego. Władająca podówczas miastem rodzina Ossolińskich zbudowała na terenie zamkowym kolejny dwór modrzewiowy, którego osią była czworoboczna, przejazdowa wieża bramna (zachowana z dawnego założenia zamkowego), na której elewacji frontowej, zwróconej na południowy-wschód, umieszczono zegar. Wygląd ten zachował „zameczek”, tak bowiem mieszkańcy Ciechanowca nazywali tę budowlę, aż do końca swego istnienia. Zmiany jakie wprowadzano w czasie remontów tej budowli miały jedynie charakter kosmetyczny. „Zameczek” został spalony w sierpniu 1915 roku przez ewakuujące się z terenu Królestwa Polskiego wojska rosyjskie. Podzielił on los większości miejskiej zabudowy, która wówczas padła pastwą płomieni. Resztki osi zamkowej (czyli dawnej wieży bramnej) w kwietniu 1921 roku zostały rozebrane na cegłę za zgodą ówczesnego Konserwatora Zabytków Okręgu Białostockiego. (Jarosław Bochyński 2024)

Opis

Zamek w Ciechanowcu położony był na lewym brzegu rzeki Nurzec, w północno-zachodniej części miasta. Teren by łasego zamku ograniczony jest od zachodu rzeką Nurzec, od południa – ulicą Parkowa (tutaj znajdują się pozostałości murów podzamcza), od północy i wschodu granicę stanowią fosa i skarpa, opadająca w stronę tarasu zalewowego Nurca. (JB2024)

Inne

www.wrota podlasia.pl
www.ciechanowiec.pl
Karta zabytku Tomasz Popławski
Zdjęcie 1996 Jacek Wojciech Rogalewski