Żylicze

Stan obecny

Z dworu zostały tylko fundamenty. Na terenie dawnego folwarku funkcjonuje gospodarstwo agroturystyczne.

Historia

„Piscowa kniga” z roku 1558 roku (Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, 1895) umiejscawia Żylicze Wielkie, zwane wówczas Żiliczi Wielkie, pomiędzy siołem Sanników, a siołem Czinymic (obecnie Ciumicz). Opisane ono zostało jako sioło osadzone w średnim polu nad rzeką Niehtupą (Nietupą), z domami zwróconymi tyłem do rzeki, a gumnem naprzeciw siebie. Wiadomo, że mieszkańcy wobec pobliskiego dworu królewskiego pełnili służbę osoczniczką w Puszczy Kryńskiej piątką koni oraz służbę bartnicką. Wieś ta znana była także pod nazwą Strzeleckie, gdyż „kmiecie nieśli królowi powinność strzelecką”. W czasie tym istniały też Żylicze Małe zwane także Odzwierniczkie, ze względu na służbę pełnioną na dworze królewskim w Krynkach. „W them siole odzwierniczkich wolnych włók 4, gruntu dobrego. U dworu JKMci służbe odzwierniczką służą, thedy zadanego czynszu z thych wlók placzic nie powinno do woli y łaski JKMci” (Piscowa kniga I, str.565). Według opisu wieś ta graniczyła z Żyliczami Wielkimi i błotem Nieczieczą (Nietupy). W jaki sposób dwie wsie przekształciły się w folwark - nie wiadomo, brak jest źródeł.. wiadomo że wieś należała do dóbr królewskich, a po III rozbiorze Polski została włączona do dóbr Krynki i wraz z częścią tych dóbr nadana urzędnikowi carskiemu senatorowi Sokołowowi. W 1837 majątek kupił Jan de Viriom. Po śmierci Jana w 1856 roku właścicielem został jego syn Mieczysław zamieszkały w Żyliczach. Około 1875 roku prawdopodobnie na miejscu wcześniejszych zabudowań pobudowano dwór murowany dla rządcy lub dzierżawcy. Urządzono podjazd i nasadzono nowe drzewa i krzewy. Dobudowano budynki gospodarcze, spichlerz. po 1872 roku a budynek gospodarczy ok.1913 roku. Mieczysław de Virion był właścicielem Żylicz do 1928r. W 1930 właścicielką byłą jego żona Florentyna a następnie Jerzy mieszkający na stałe w Grodnie, a w Żyliczach mieszkający w okresie letnim. D1atego do 1939 r. majątek dzierżawił Korytowski. W czasie IIWŚ cześć zabudowań uległa zniszczeniu. Dwór został spa1ony. Po wojnie posiadłość rozparcelowano, część przejęło Nadleśnictwo Waliły. Część dworu została przebudowana w 1atach 50. W 1atach 70, właścicielami Żylicz byli Nadleśnictwo Waliły, Gmina Krynki, rolnik z Ciumicz Andrzej Makal i mieszkający w Żyliczach Marian Kundzicz. Część spalonego dworu tuż po wojnie nowi użytkownicy zaadoptowali na budynek mieszkalny. Jednocześnie następował stały proces rujnacji i rozbiórki folwarcznych zabudowań gospodarczych. W końcu doprowadzono również do ruiny przebudowaną część dworu. Stopniowo usuwano drzewa ozdobne, a dawne ogrody zamieniano na pola uprawne, łąki i pastwiska, Otoczenie dworu zajęły zarośla, a stawy po 1978 r. zostały osuszone. Dwór w końcu rozebrano – zachowały się kamienna obora , spichlerz , piwnica i lodownia , aleja lipowa. Na początku XXI wieku dwór był własnością prywatną. Teraz aktualni właściciele czują „ducha historii” powoli przywracają oni blask temu miejscu (odremontowano spichlerz) i prowadzą tu gospodarstwo agroturystyczne (Jarosław Bochyński 2024)

Opis

Budynek wolnostojący na terenie założenia dworsko-ogrodowego W Żyliczach, w jego centralnej części, na wzniesieniu. Zespół zlokalizowany wśród lasów, po zachodniej stronie drogi leśnej Ciumicze - Senniki.
Budynek 1-kondygnacjowy, murowany z cegły, na zaprawie wapienno-cementowej, tynkowany, częściowo podpiwniczony, na cokole. Dach wysoki 2-spadowy, kryty eternitem falistym. Więźba dachowa drewniana, krokwiowo-jetkowa, strop drewniany belkowy, wsówkowy, bielony. Podłogi drewniane deskowe. ściany wewnętrzne tynkowane, murowane. Stolarka okienna i drzwiowa drewniana, tradycyjna, drzwi ramowo-płycinowe. W otworach okiennych ościeżnice.
Rzut na planie prostokąta, wnętrze podzielone na pomieszczenia mieszkalne.
Bryła: 1-konydgnacjowa, prostopadłościenna, kryta wysokim dachem 2-spadowym.
Ęlewacje: wzdłużna pd.-wsch.: 4-osiowa, na osiach 1-szej i 2-giej od północy otwory okienne w kształcie stojących prostokątów. Na pozostałych otwory wejściowe w kształcie prostokątów, na osi 4- tej otwór zbliżony do kwadratu.
Elewacja_pn. - wsch.: 4-osiowa, na osi 1-szej od południa otwór wejściowy w kształcie stojacego prostokąta, na pozostałych osiach otwory okienne w kształcie stojącego prostokąta.
Elewacja szczytowa pn- zach.: 1 osiowa, niesymetryczna, otwór wejściowy w kształcie stojącego prostokąta, przesunięty w kierunku zachodnim.
Elewacje szczytowa pd.- zach.: ślepa, obwiedziona gzymsem.
Cały budynek obiega profilowany gzyms wieńczący. (JB – opis wg stanu na rok 2000)

Park

Park z poł. XIX w.
A-751/91

Inne

Pozostałości zabudowań gospodarczych.
Źródła:
Ewidencja parku w Żylicach - Marian Szamrato
Karta zabytku
Żylice. Dawny majątek de Virionów. - Monika Pietkiel
Zdjęcia z 2000 roku - Małgorzata Pawlaczuk