Wądołki - Borowe

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Na przełomie XIV i XV w. książęta mazowieccy kolonizowali wielką puszczę Łętowo, która oddzielała ziemię łomżyńską od nurskiej. Tereny leżące na południe od Zambrowa nadał swoim rycerzom około 1440 r. książę Bolesław IV (1421-1454). W dość krótkim czasie powstało tam kilka osad o wspólnej nazwie Wądołki. Akta sądowe ziemi łomżyńskiej z 1483 r. wymieniają następujące wioski: Wądołki Ćwiąki, Wądołki Stare, Wądołki Szwejki, Wądołki Raczki, Wądołki Bućki i Wądołki Borowe. Ta ostatnia wieś była w XV i XVI w. własnością rodziny Borowskich, którzy od nazwy swej posiadłości wzięli swoje nazwisko. Jak długo Borowscy byli jej właścicielami, tego nie wiemy. Natomiast na początku XIX w. panem na Wądołkach Borowych był szlachcic zaściankowy o nazwisku Grzymała. W 1827 r. jego wieś miała zaledwie 4 domy, z 33 mieszkańcami, którzy pracowali w należącym do niego folwarku.
W 1850 r. Wądołki Borowe kupił od Grzymały Ignacy Godlewski, posiadający również pobliskie Wądołki Bućki. W 1887 r. był on nadal właścicielem tego majątku o powierzchni 338 morgów, z których 171 to grunty orne, 31 to łąki, 6 pastwiska i 11 nieużytki. W folwarku znajdowało się 13 drewnianych budynków gospodarczych i mieszkalnych. On sam mieszkał, wraz z rodziną, w zbudowanych w 1882 r. murowanym dworze. Był to budynek parterowy, siedmioosiowy, z dachem dwuspadowym z naczółkami, pokrytym ceramiczną dachówką. Nie posiadał żadnych detali architektonicznych, które by go zdobiły. Przed elewacją zachodnią znajdował się zabudowany ganek, przed elewacją wschodnią – weranda. Do szczytu południowego dobudowano małą kuchnię dworską.
Dwór usytuowany był na małym wzgórzu, górującym nad okolicą, po wschodniej stronie drogi dojazdowej, obsadzonej kasztanowcami, robiniami i lilakami. Otaczał go park przechodzący w kierunku północnym w sosnowy las, w kierunku przeciwnym – w las olszowy, w którym znalazły się stawy rybne, od wschodu zaś graniczył z sadem owocowym. W parku dominowały luźno rosnące dęby, lipy, kasztanowce, modrzewie, świerki i czarne sosny. Były tam też szpalery bzu i białej robinii. Majątek graniczył z poligonem wojskowym, zdarzało się więc, że przypadkowe pociski niszczyły park i uszkadzały zabudowania dworskie. Duże zniszczenia, również budynku dworskiego, miały miejsce podczas działań wojennych w 1915 r.
W 1891 r. doszło do zamiany majątków. Godlewscy oddali Wądołki Borowe za znacznie większe, ale zadłużone dobra w pobliskim Wierzbowie, które należały do Adolfa Franciszka Wyszyńskiego żonatego z Konstancją Józefą z Gostkowskich. Adolf i Konstancja Wyszyńscy mieli trzech synów i dwie córki. Wszystkie dzieci otrzymały staranne wykształcenie – pokończyły Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego i Wyższą Szkołę Handlową w Warszawie. Po śmierci Adolfa Wyszyńskiego w 1924 r., majątek po nim przejął jego syn Franciszek, absolwent Wydziału Rolnego SGGW i gospodarzył w Wądołkach Borowych na 130 hektarach wraz z żoną Ireną z Tarczyńskich (córką ogrodnika i fabrykanta win z Pogórza koło Łączycy - ślub 1937) do września 1939 r. W pierwszych dniach września 1939 w czasie walk polsko-niemieckich majątek został częściowo zrujnowanyKiedy Sowieci podzielili się z Niemcami polskimi ziemiami, Wyszyńscy przedostali się na stronę niemiecką i zamieszkali w Podgórzu koło Łęczycy u ojca ireny. Tam niespodziewanie i przedwcześnie zmarł śmiercią naturalną Franciszek Wyszyński. Tymczasem po uderzeniu Niemiec na ZSRR majątek w Wądołkach Borowych znalazł się we władaniu Wschodnio-Pruskiego Towarzystwa Rolniczego, z ramienia którego zarządzał nim mieszkaniec Zambrowa – Olejnik. II WŚ w dobrym stanie dwór, czworak i trzy budynki gospodarcze. 31 października 1944 roku ziemia Wyszyńskich została rozparcelowana. Ogółem przejęto 130,6 w tym ziemi ornej 82,3 ha , pastwisk 9,65 ha, pod zabudowaniami 4,9 ha, dróg 1 ha, 07 ha rowów , a reszta to las. Rozparcelowano 80,2 ha z czego 7 rodzin pracowników folwarku kupiło 28 2 ha gruntu, a 6 rodzin bezrolnych 9,87 ha. Dwór i dwuhektarową resztówkę przeznaczono na szkołę podstawową, która istniała w Wądołkach Borowych do roku 2003. Rok później właścicielem dworu został Dariusz Wiszowaty, ale wyjechał do USA na dłuższy pobyt, a pozbawiony gospodarza budynek dworski stał pusty i niszczał. W grudniu 2015 roku kupił go Mieczysław Modzelewski i ponoć rozpoczął jego renowację (JB2024).

Opis

Dwór usytuowany w jednej w kolonii Wądołki - Borowe położonej pośród lasów na południowy zachód od Zambrowa. Elewacją główną skierowany na zachód Wzniesiony z cegły na fundamentach ceglano-kamiennych, tynkowany. Strop belkowy z podsufitką. Więźba dachowa o dwóch rzędach stolców stojących, jętkowa, o połaciach pokrytych blachą ocynkowaną. W przybudówce strop belkowy nagi. Schody na poddasze drabiniaste zabiegowe. Drzwi zróżnicowane: wejściowe główne dwuskrzydłowe ramowe- płycinowe z prostokątnym nadświetlem, od płd. -skrzydłowe podwójne ramowe przeszklone, wewnątrz dwuskrzydłowe ramowe-płycinowe na zawiasach czopowych, do magazynku-przybudówki deskowe ze szpungą na zawiasach pasowych. Okna ościeżnicowe dwudzielne, dwupoziomowe asymetryczne na zawisach czopowych. Były niegdyś okiennice zewnętrzne na zawiasach hakowych. Ganek wschodni drewniany.
Na planie prostokąta /ok.1:2/, o dwóch traktach wzdłużnych o załamanym układzie w części płn. W trakcie przednim przesunięta nieco z osi, prostokątna sień mieszczące schody na poddasze i poprzedzona murowanym prostokątnym gankiem. W trakcie tylnim sień - kuchnia na osi poprzedzona drewnianym gankiem. Od płn. jednoprzestrzenna przybudówka.
Dwór parterowy, przykryty dwuspadowym dachem o małych naczółkach. Ganki i przybudówka przykryte dachami dwuspadowymi. Przybudówka niższa od części głównej.
Elewacje gładkie, rozczłonowane dość regularnie otworami okiennymi. Ganek główny o ścianach dekorowanych prostokątnymi płycinami. Szczyt tego ganku jak i ganek drewniany dekorowane ornamentalnie wycinanymi deskami. Gzyms wieńczący o trójelementowym profilu. (JB2024)

Park

Otoczenie dworu miało charakter ogrodu ozdobnego, który w kierunku północnym przechodził w las iglasty w kierunku wschodnim w sad, na południu w las olszowy wśród którego wykopane były sadzawki i stawy rybne. W części ozdobnej ogród dworski wysadzony był kasztanowcami, modrzewiami , świerkami, dębami, lipami i sosnami czarnymi. Były tu także szpalery lilaka i akacji białej. Na północ od dworu na skraju lasu stał czworak. Zabudowania gospodarcze znajdowały się na południe od drogi po obu stronach drogi dojazdowej. Po parcelacji zabudowania gospodarcze zostały rozebrane, a w północnej części założenia powstały zagrody nowych właścicieli. Kolejne części założenia uległy dewastacji podczas budowy toalet dla uczniów, budynku gospodarczego i boiska szkolnego. (Jarosław Bochyński 2024).

Inne

Zdjęcie z 2020 roku – Wikipedia Pawełdzienis
Zdjęcia z 1983 roku – K. Guttmejer
Źródła: karta zabytku, Ewidencja założenia dworsko ogrodowego w Wądołkach –Borowe E. Korneluk, S. Kułak, J. Maroszek