Pełkinie

Stan obecny

Dom i park w złym stanie. Do 2008 roku Dom Pomocy Społecznej. Obecnie obiekt opuszczony i niedostępny.

Historia

Pałac z XVI i XVII w. Przebudowany w 1913 r.
Wieś wzmiankowana już w 1 poł. XV w., kiedy wraz z dobrami jarosławskimi należała do Spytka z Tarnowa, wojewody sandomierskiego. W 1458 r. w wyniku podziału dóbr między synów: Jana, Rafała i Spytka, Jarosław wraz z Pełkiniami otrzymał Spytko z Jarosławia. W 1462 r. Pełkinie i Kosków sprzedane zostały za 800 grzywien braciom Janowi i Pawłowi Łysakowskim. W końcu XVI w. właścicielką dóbr była Zofia z Odrowążów Kostkowa. Jej drugi mąż, Jan Kostka prowadził działalność budowlaną, m.in. rozbudował zamek w Jarosławiu i w 1580 r. postawił w Pełkiniach murowany dwór renesansowy, otoczony ozdobnym ogrodem z wodotryskami. Kolejnym właścicielem Pełkiń był Paweł Karol Sanguszko, wg. inwentarza z 1724 r., pałac był już gotowy i bogato wyposażony. Parter i piwnice z tej budowli zachowały się do dziś w bryle pełkińskiego pałacu. Sami Sanguszkowie nie mieszkali tutaj, wieś nie była ośrodkiem zarządu dóbr - majątek przekazywany był w kolejne dzierżawy i w następnych latach budynek ten podupadł. Był wykorzystywany jako budynek gospodarczy. W XVIII w. wieś należała do Czartoryskich. W 1823 r. właścicielem wydzielonego klucza pełkińskiego został gen. Konstantyn Czartoryski, a po nim w 1860 r. jego syn Jerzy. Pełkinie nadal nie pełniły funkcji rezydencjonalnych, dopiero syn Jerzego - Witold i jego żona Jadwiga z Dzieduszyckich wybrali to miejsce na swoją siedzibę. W 1885 r. przystąpiono do pierwszego etapu prac, w oparciu o mury starego dworu. Pałac powstał wg projektu lwowskiego architekta Ludwika Baldwin - Ramulta. Stary dwór nadbudowano i przedłużono poprzez dobudowanie skrzydła. W latach 1912-13 bardziej kompleksową rozbudowę pałacu zaprojektował Franciszek Miączyński, krakowski architekt okresu modernizmu, twórca m.in. Towarzystwa Sztuk Pięknych w Krakowie. Zaproponował on nadanie rezydencji form neobarokowych. Ostatnim właścicielem majątku był Włodzimierz Czartoryski. W czasie działań wojennych w 1944 r. pałac mocno ucierpiał, ale został odremontowany i przeznaczony na Dom Pomocy Społecznej.

Opis

Pałac eklektyczny z elementami neobaroku. Wybudowany w typie szwajcarskiego zameczku. Do korpusu od frontu dostawione są prostopadłe skrzydła boczne: prawe - mieszkalne i lewe w którym znajdowała się kaplica dworska. Wszystkie części nakryte są dachami mansardowymi z lukarnami, elewacja jest ujednolicona, akcentowana w osi środkowej szeroką wystawką zwieńczoną falistym szczytem. Wejście poprzedzone jest niewielkim przedsionkiem, nakrytym zabawną spłaszczoną kopułką. Układ wnętrz jest dwutraktowy, z sienią przelotową i przesklepionymi niektórymi pomieszczeniami reprezentacyjnego parteru. Pałac wyposażono w meble, parkiety i kominki sprowadzone z rezydencji Czartoryskich z Weinhaus pod Wiedniem. Obecnie z dawnego wyposażenia zachowało się niewiele.

Park

Park krajobrazowy z XVI w. przekształcany przez kolejnych właścicieli, obecnie w stylu angielskim po przekształceniu i powiększeniu przez Witolda Czartoryskiego. Pow. parku wynosi około 18ha. Rozciąga się on na zbocze pobliskiego wzniesienia. W centralnej części rośnie wiele drzew obcego pochodzenia: magnolie, kasztanowce, daglezje, choina kanadyjska i inne. Rosną tu też dęby szypułkowe, lipy drobnolistne oraz buki i cisy w formach drzewiastych, a także kilka limb. W dolnej części parku znajdują się przestronne łąki ze stawami.

Inne

Zabudowania gospodarcze z XIX i XX w.: rządcówka, lamus, stajnia, stodoła i domek ogrodnika

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011