Wierzbna

Stan obecny

Ruiny dawnego folwarku górują nad wsią i mimo głęboko posuniętego rozkładu wciąż robią duże wrażenie. We względnie najlepszym stanie znajduje się niedostępny dla osób postronnych pałac, którym w 2002 roku zaopiekowała się Fundacja Chudów - od tego czasu odgruzowano go, skotwiono ściany, naprawiono kominy oraz dach. Stojący w pobliżu pałacu długi gmach klasztorny to już niestety kompletna ruina, tutaj jednak można sobie swobodnie wejść i obejrzeć resztki jego dawnej świetności. Pozostałością po dawnych czasach jest też wieża ciśnień (zwana później wieżą Paula Kellera) wybudowana pod koniec XVII stulecia w celu zaopatrywania majątku w wodę. Początkowo miała ona około 50m wysokości - mniej więcej tyle ile wynosiła różnica wzniesień pomiędzy rzeką a klasztorem - i była zwieńczona podgrzewanym zimą zbiornikiem, skąd drewnianym wodociągiem płynęła woda do zabudowań cystersów. Wieża ciśnień znajduje się w znacznej odległości od folwarku, z którym sąsiaduje piękny romański kościół parafialny, interesujący chociażby z tego powodu, że funkcję jego nawy głównej pełni dziś barokowa nawa boczna, dostawiona w XVIII stuleciu, kiedy liczba wiernych wzrosła i zaczęło robić się ciasno. Cały kompleks folwarczno-klasztorny - z wyłączeniem restaurowanego pałacu - jest dostępny dla turystów. Sporadycznie w okresie letnim odbywają się tutaj imprezy plenerowe.

Historia

W miejscu, gdzie straszy dziś swoją ruiną zdewastowany barokowy pałac, stała przed laty wieża rycerska, wybudowana w drugiej połowie XIV lub na początku XV wieku prawdopodobnie przez przedstawicieli rodu von Rohau. Wieża ta wraz z dworem i całym lokalnym dziedzictwem sprzedana została w 1403 roku opactwu cystersów krzeszowskich, o czym informują zachowane dokumenty, w których wspomniano, iż wśród nieruchomości i gruntów należących do byłego właściciela Hansa von Rohau cystersi zakupili także owe fortalicjum. W ten sposób stali się oni gospodarzami znacznej części wsi, lecz nie kościoła i przynależnych mu ziem, gdyż te znajdowały się w rękach innych cystersów, kamienieckich. Obie grupy nie przepadały za sobą, zgodnie z wielowiekową tradycją kiedy w grę wchodziły pieniądze nie było wśród kleru miejsca na stosowanie nauk chrystusowych, dochodziło więc do konfliktów, walki o granice, uprawnienia i wpływy. Sytuacja taka miała miejsce do roku 1585, gdy mnisi z Kamieńca Ząbkowickiego z powodu oddalenia od głównych grup swoich majątków postanowili pozbyć się parafii w Wierzbnej i po siedmiu latach targów sprzedali ją cystersom krzeszowskim. Pod zarządem tych ostatnich placówka została przekształcona w prepozyturę opactwa, w pobliżu kościoła zbudowano okazały klasztor, a obok niego - przy wykorzystaniu murów średniowiecznej wieży - w latach 20-ych XVIII wieku powstał pałac, mający pełnić funkcję letniej rezydencji samego opata.

Rok 1810 przyniósł sekularyzację (upaństwowienie) cystersów na Śląsku. Zniszczone przez wojnę, nękane kolosalną dziurą budżetową Państwo Pruskie przejęło majątki zakonne i rozpoczęło ich sprzedaż - w ten sposób nowym właścicielem pałacu został pruski minister von der Goltz. Po nim mieszkali tu przedstawiciele rodziny Malttzan, a później kupiec Goldsmied, od którego w 1859 posiadłość nabyli von Waldenburgowie. Oni też w roku 1895 przebudowali bryłę pałacu, doprowadzili do niego instalację elektryczną oraz wodę, tak aby gmach był jeszcze piękniejszy i bardziej funkcjonalny. Drugą wojnę światową cały zabytkowy kompleks przetrwał bez zniszczeń, po jej zakończeniu jednak stacjonowały tutaj wojska radzieckie, a potem funkcjonowało PGR, co niemal zawsze oznaczało to samo: kradzież wszelkiego wyposażenia i maksymalna dewastacja. Szczęśliwie w tym przypadku w budynku pałacowym urządzono również lokale mieszkalne, co nieco przyhamowało proces rozkładu. W ostatnich latach żył w nim tylko jeden człowiek, którego eksmitowano w 2002 roku po tym, jak zrujnowane opactwo odkupiła od gminy za symbliczne 15 tysięcy złotych Fundacja Chudów. Od tego czasu trwa tutaj powolny remont.

Opis

Budynek późnobarokowy w częściowej runie. Obok ruina opactwa cystersów krzeszowskich.

Park

Otoczony parkiem, 2 poł. XVII, XIX w., z pozostałościami barokowej fontanny.

Inne

Oficyna z 2. poł. XIX w.
Ogrodzenie (mur) z bramą z 2 poł. XVII w, nr rej.: 716/WŁ z 17.02.1979.
Folwark (teren) z 1870 r., nr rej.: 22/A/00 z 29.05.2000