Płock

Historia

Średniowieczny zamek, kryjący w sobie pozostałości murowanej rezydencji Bolesława Krzywoustego a może nawet Władysława Hermana wznosi się wraz z katedrą na Wzgórzu Tumskim. Jest to cypel morenowej wysoczyzny na prawym brzegu rzeki, znajdujący się na poziomie około 50 m nad lustrem rzeki. Badania terenowe prowadzone były w latach 1956-66, przed 1980 oraz po 1995 roku. Przyniosły one rozległą wiedzę, która pozwoliła na rekonstrukcję dziejów zamku oraz jego przekształceń architektonicznych. W dalszym ciągu nie jest to jednak wiedza kompletna. Obecnie zamek jest w postaci czworobocznego, masywnego założenia z wewnętrznym dziedzińcem oraz potężną Wieżą Zegarową nadbudowaną w XV wieku oraz nakrytą zrekonstruowanym dziś barokowym hełmem, pełniącą do dziś funkcję dzwonnicy katedralnej. Pierwotna warownia Władysława Hermana oraz Bolesława Krzywoustego miała postać grodu otoczonego drewniano-ziemnymi fortyfikacjami z ulokowanym od południa podgrodziem. Z tego czasu pochodzą relikty wczesno romańskich obiektów sakralnych i świeckich. Pod koniec XIII wieku mogło rozpocząć się wnoszenie średniowiecznej warowni książąt mazowieckich. Ta kwestia nie jest jednak do końca przebadana i wymaga dalszych prac. Pewne jest natomiast, że gotycki zamek powstał z inicjatywy Kazimierza Wielkiego, który krótko sprawował władzę nad księstwem płockim.
Założenie zamku kazimierzowskiego składało się z dwóch członów: castrum- obszernego, położonego w miejscu dawnego podgrodzia, oraz castellum- mniejszego członu, położonego na północnym-zachodzie, w miejscu dawnego grodu, bliżej miasta. Całe założenie posadowione zostało na planie nieregularnego półkola, prostą krawędzią przylegającego do krawędzi wiślanej skarpy. Główny zespół zamkowy miał formę nieregularnego czworoboku otoczonego dwoma pierścieniami murów obwodowych. W zachodnim odcinku murów ulokowano bramę poprzedzoną mostem przerzuconym ponad przekopem oddzielającym zamek od miasta. Mur wewnętrzny otaczający zamek właściwy łączył dwie wieże: położoną w południowo-zachodnim narożniku Wieżę Szlachecką (w dolnej partii czworoboczną, w górnej ośmioboczną, obniżoną w 1796 roku) oraz Wieżę Zegarową umieszczoną w narożniku północnym na murach wczesno piastowskiego pałacu. Czworoboczne założenie składało się z głównego, mieszkalnego domu gotyckiego ulokowanego wzdłuż załamanego muru łączącego obie wieże. Pozostałe zabudowania zgrupowane były przy kurtynach wschodniej i południowej. Do końca XV wieku w zamku rezydowali książęta mazowieccy. W XVI wieku główna rezydencja została przeniesiona na obszar castrum, w którego południowej części wybudowano kamienicę królewską na wydłużonym planie otoczoną zabudowaniami pomocniczymi. Castellum w roku 1538 zostało przejęte przez zakon benedyktyński, którzy dysponowali nim aż do 1781 roku. Niestety założenie zamkowej nie zostało ominięte przez potop szwedzki i w jego wyniku mocno podupadło. W XVII i XVIII wieku założenie zamkowe przeistoczyło się w obszerne, barokowe opactwo benedyktyńskie. Południowe skrzydło zamku zostało wówczas przebudowane na kościół św. Wojciecha. W czasie rozbiorów polskich znaczna część założenia zamkowego została rozebrana przez władze pruskie. W roku 1865 w zachowanych murach zostało ulokowane seminarium duchowne. Prace budowlano restauracyjne prowadzone w latach późniejszych, w tym restauracja katedry prowadzona w latach 1901-1903 przez Stefana Szyllera spowodowały zatarcie oryginalnego układu przestrzennego średniowiecznego założenia. Po zakończeniu II Wojny Światowej całe założenie poddane zostało przebudowie i rekonstrukcji. W trakcie prac położono nacisk na uczytelnienie starszych murów. W roku 1973 otworzono Muzeum Mazowieckie ze słynną kolekcją sztuki secesyjnej.