Wieliczka - Zamek

Historia

Zachowane założenie zamkowe znajduje się w północno-zachodnim narożniku lokacyjnego miasta w obrębie jego fortyfikacji. W latach 60 tych XX wieku, wraz z podjęciem inicjatywy odbudowy zabytku rozpoczęto szczegółowe badania. Od 1962 roku do chwili obecnej prowadzone są badania archeologiczne pod kierunkiem A. Jodłowskiego. W latach 1970-1972 przeprowadzono badania architektoniczne pod kierunkiem W. Niewaldy. Wcześniej studia wykonał S. Świszczowski.
Już w początkach XII wieku Wieliczka była rozwiniętą osadą handlową i ważnym centrum wydobycia soli. W roku 1289 lub 1290 osada otrzymała prawa miejskie dzięki lokacji przeprowadzonej przez księcia Henryka IV Probusa. W roku 1336 miasto dzięki Kazimierzowi Wielkiemu otrzymało prawo średzkie. Założenie zamkowe powstało tuż przed pierwszą lokacją osady i przez cały okres swego istnienia pełniło funkcję rezydencji zwierzchnika żupy oraz siedziby administracji górniczej. Założenie zamkowe powstało w wyniku kilku faz budowy.
Pod koniec XIII wieku założenie wzniesione z piaskowca pozyskanego z kamieniołomów w Biskupicach składało się z czworoboku murów obwodowych o wymiarach 57x60 m oraz piętrowego domu posadowionego na planie prostokąta o wymiarach 10x16 m znajdującego się pośrodku założenia. Brama wjazdowa znajdowała się w północno-wschodnim narożniku założenia. Druga faza budowy zamku datowana jest na okres panowania Kazimierza Wielkiego. Nastąpiło wówczas zastąpienie drewnianego dotychczas piętra domu zamkowego ceglanym murem. Dostawiono do niego od zachodu parterowe, podpiwniczone skrzydło, posadowione na planie kwadratu o boku 13,5 m. Do murów obwodowych dostawiono dwa murowane budynki gospodarcze. W latach 60 tych XIV wieku rozbudowano dom główny poprzez podwyższenie o jedno piętro skrzydła zachodniego i urządzenie w jego przyziemiu tzw. izby grodzkiej z centralnym filarem, na który spływały żebra sklepienia krzyżowego. W latach 1473 i 1475 po pożarach trawiących miasto nastąpiło późnośredniowieczna faza rozbudowy zamku. Zbudowano wówczas północne skrzydło stojące przy murze obwodowym. W latach 1536-1556 urządzono na jego piętrze kaplicę, wysuniętą ryzalitowo poza lico elewacji. W latach 1552-1553 wzniesiono ponad dziedzińcem łącznik rozpięty pomiędzy domem głównym a skrzydłem północnym. W podwyższonym o jedno piętro skrzydle zachodnim umieszczono izbę królewską. W tym samym czasie przekształcono wystrój elewacji zamku nadając mu charakter renesansowy. Z inwentarzy sporządzony w latach 1581 i 1592 dowiadujemy się o formie przygródka pełniącego funkcje gospodarcze, gdzie mieściły się m. in. stajnie. W końcu XVI i w XVII wieku z powodu kryzysu ekonomicznego żup krakowskich, licznych pożarów i wojen założenie zamkowe zaczęło powoli upadać. W latach 1670-1685 odbył się remont budowli polegający na wymianie zniszczonych ścian. W czasach saskich i austriackich pomieszczenia zamkowe przystosowano do pełnienia funkcji mieszkalnych i biurowych. Obecnie w odbudowanym zamku mieszczą się placówki kulturalne oraz pomieszczenia biurowe i recepcyjne.

Inne

Relikty kuchni zamkowej.
Mury obronne zamku - relikty.
Park zamkowy.