Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Siercza
2012, zdjęcie Łukasz Szamraj
Miniatura SierczaMiniatura SierczaMiniatura SierczaMiniatura SierczaMiniatura SierczaMiniatura SierczaMiniatura SierczaMiniatura Siercza

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Łukasz SzamrajKrzysztof KoduraZbigniew Kałwa

Siercza

Województwo:małopolskie
Powiat:wielicki
Gmina:Wieliczka
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski, XVIII-XIX, XX w., nr rej.: A-660 z 13.09.1993

Stan obecny

Zgromadzenie SS Urszulanek.

Historia

Dwór z pocz. XIX w. przebudowany i adaptowany na dom zakonny w latach 20. XX w.

Opis

Sierczański dwór, wznoszący się w najwyższym punkcie wsi, miał tradycję sięgającą co najmniej Lubomirskich (a raczej ich rządców) z początku XVII w.; być może - jak wiele tego rodzaju siedzib szlacheckich - wykształcony został w miejscu lokacyjnego sołectwa.

Po pierwszym rozbiorze Polski właścicielem Sierczy został Ignacy Przychocki. Wraz ze swym krewnym Kazimierzem - oraz z braćmi Janem i Piotrem Konopkami (z którymi Przychoccy byli spokrewnieni) i Wojciechem Siodełkiewiczem - tworzył grono utalentowanych przedsiębiorców, wykorzystujące stosunki polityczne po pierwszym rozbiorze Polski i koniunkturę gospodarczą dla robienia wielkiego majątku na handlu wielicką solą .

Założona przez nich kompania prowadziła niezwykle dochodowy handel solą wielicką z Rzeczpospolitą, odciętą od salin po pierwszym rozbiorze Polski.

Widomym symbolem finansowej potęgi Przychockich, Konopków i Siodełkiewiczów są ich zachowane do dziś wielickie pałace, wzniesione w latach 1782-1784, zapewne przez austriackich, urzędowych budowniczych, dobrze reprezentujące tendencje "józefińskiego" stylu w architekturze, łączącego silną tradycję baroku z elementami wczesnego klasycyzmu.
Piętrowy pałac Przychockich zdominował - swym centralnym położeniem i bryłą, zwieńczoną pierwotnie wysokim, łamanym dachem - południową pierzeję wielickiego rynku. Rezydując w Sierczy - Przychoccy wznieśli dzisiejszy dwór oraz rozwinęli "miasto żydowskie" na terenie Klasna ze stosunkowo okazałą, murowaną zabudową.
Kariera rodziny Przychockich rozpoczęła się dopiero pod panowaniem austriackim: szlachectwo żupnika wielickiego Jana Nepomucena Przychockiego potwierdził w 1782 r. cesarz Józef II, zaś Franciszek II w 1794 r. nadał Ignacemiu i Kazimierzowi całkowicie obcy polskiej tradycji szlacheckiej tytuł barona .

Przychoccy byli więc ludźmi interesu: raczej kupcami i przemysłowcami, niż ziemianami. Ale status ziemianina - zgodnie z tradycją Rzeczypospolitej - był w Galicji wielce prestiżowy. By go uzyskać, należało nabyć majątek ziemski, tytuł i herb.
Dla ludzi majętnych nie stanowiło to wówczas bariery. Arystokracja, patrząc z niewątpliwą zazdrością na bogactwo nuworyszów, kpiła z ich tytułów i herbów, tak ochoczo rozdawanych przez widzących w tym znakomity interes cesarzy i tak ochoczo eksponowanych przez to nowe ziemiaństwo przy każdej okazji (dobrym przykładem jest tu chociażby nagrobek Przychockich na wielickim cmentarzu).

Powstało ironiczne określenie "hrabiego galicyjskiego".
Ironia ta udzieliła się też ludności wiejskiej, weszła do miejscowej tradycji. Skąd oni się wzięli, też nie wiemy - chociaż jedni mówią, że przybyli gdzieś ze wschodu, zaś Ignacy miał z [...] rabinów kołomyjskich początek wywodzić - pisał o Przychockich po 120 latach syn chłopa z Sierczy, Ludwik Młynek .

Dwór Przychockich - mimo późniejszych przekształceń - zachował w czytelnym stanie pierwotną formę.
Murowany, parterowy, nakryty został wysokim, łamanym, czterospadowym dachem. Główny akcent symetrycznej fasady tworzy płaski ryzalit powiązany z facjatą w dachu, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem - jedynym w zasadzie akcencie wyraźnie klasycyzującym. Przewaga tradycji barokowej (bryła z wysokim dachem) nad klasycystyczną (ów przyczółek) i wyraźne pokrewieństwo stylistyczne ze wspomnianymi wielickimi pałacami - decyduje o przynależności tej budowli do "józefińskiej" w swym charakterze architektury barokowo-klasycystycznej, reprezentowanej w ówczesnej Galicji przez urzędowych budowniczych austriackich. Związki Przychockiego z Wieliczką każą zapewne szukać budowniczego wśród austriackich budowniczych salinarnych.

Plan katastralny Sierczy z 1847 r. ukazuje rozplanowanie zespołu dworskiego z licznymi, murowanymi zabudowaniami gospodarczymi ujmującymi podwórze przed skierowaną na południe fasadą dworu (były to jedyne w ówczesnej wsi budynki murowane), stawy w obrębie podwórza oraz niewielki ogród na zapleczu, po stronie północnej; z ogrodem, od wschodu i zachodu, sąsiadowały sady. Kompozycja ogrodu była charakterystyczna dla rozpowszechniających się od przełomu XVIII/XIX w. założeń romantycznych, w typie angielskim. Usytuowanemu pośrodku okrągłemu klombowi (pozostałość starszej kompozycji geometrycznej, której odpowiadałby też kwadratowy obrys całości założenia ogrodowego?) towarzyszyły alejki o swobodnym przebiegu, wykreślane odcinkami elips.
W wyniku małżeństwa córki Ignacego Przychockiego Anny (urodzonej w 1786 r.) Siercza przeszła w ręce Józefa Niesiołowskiego, który - wedle świadectwa Ludwika Młynka
[...] żył bardzo rozrzutnie,
Wnet też majątek roztrwonił - i zakończył smutnie.
Umarł nagle - tu we dworze [...] .
W 1796 r. jako właściciel Sierczy występował Damian Gawian Niesiołowski z żoną (?) Marianną .
Kolejna zmiana właściciela nastąpiła w 1829 r., gdy po śmierci swego męża Anna ponownie wyszła za mąż za młodszego o sześć lat Filipa Lelowskiego herbu Junosza, syna Ignacego i Basilissy de Deszerty .

Jako rządca w imieniu Lelowskiego i sędzia zwierzchności ziemskiej, we dworze mieszkał Michał Leszczyński.

Anna z Przychockich spoczęła wraz ze swym pierwszym mężem Józefem Niesiołowskim na cmentarzu w Wieliczce.

Okazały, późnoklasycystyczny nagrobek - jak głosi inskrypcja - wystawiła im w 1859 r. bliska krewna Marya z Rozwadowskich Wolframowa w dowód swego przywiązania i niewygasłej wdzięczności.

Po upadku powstania listopadowego Sierczę nabył uchodzący z Królestwa Kongresowego Michał Różycki, syn Stefana i Justyny z Ankwiczów, który w wyniku ślubu z Emilią Przychocką, córką Aleksandra i Elzbiety z Denhoffów, wszedł też w posiadanie sąsiednich majątków: Raciborska i Sierakowa .

W wyniku małżeństwa córki Różyckiego - Siercza przeszła w ręce Szembeków. Z okresem tym związane są tragiczne wydarzenia rzezi galicyjskiej.

wg http://www.zyznowski.pl/?page_id=807

Park

Park krajobrazowy z przełomu XIX i XX w.

Inne

Oficyny, zabudowania gospodarcze.

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.