Ojców

Stan obecny

Ruina.

Historia

Ruiny zamku królewskiego położone są na wzgórzu na prawym brzegu Prądnika. Dotychczasowe badania przeprowadzone na zamku (w roku 1958 badania architektoniczne przeprowadził J.T. Frazik, w latach 90 tych kontynuował je W. Niewalda; sondażowe badania archeologiczne przeprowadzone zostały w roku 1991 przez K. Kruczka, dzieje zamku zostały opisane w publikacji A. Falniowskiej-Gradowskiej), nie dostarczają nam wyczerpującej wiedzy na temat jego dziejów oraz rozwoju przestrzennego. Fundatorem zamku był Kazimierz Wielki o czym zgodnie informują Jan z Czarnkowa oraz Jan Długosz. Datowanie zamku ułatwia nam dokument z roku 1354 mówiący o zamianie ziem pomiędzy królem a biskupem krakowskim. W drodze tej transakcji król otrzymał wieś Smardzowice, na której już wkrótce musiał wznieść obronną warownię. Z roku 1370 pochodzi zapis świadczący o istnieniu zamku i wymieniający jego burgrabię- Zaklikę. Tezy wysuwane przez niektórych badaczy jakoby fundatorem zamku był Władysław Łokietek a sama budowla została wzniesiona na miejscu wcześniejszego obiektu nie mają uzasadnienia w źródłach.
W roku 1400 zamek został zastawiony przez Władysława Jagiełłę. Dobra ojcowskie stały się starostwem niegrodowym pozostającym we władaniu wierzycieli królewskich. Starostowie wywodzili się zazwyczaj z najznakomitszych rodów małopolskich. Nie wiemy w jakim zakresie władcy ojcowa przyczynili się do rozbudowy kazimierzowskiej warowni. Lustracja przeprowadzona w roku 1564 nie mówi nic o stanie zamku. Przedstawiony w nim niewielki stan służby świadczyć jednak musi o nie wielkich rozmiarach ówczesnej warowni, toteż świadczyć należy że w tym czasie zamek nie został jeszcze rozbudowany.
Mówi to wiele również o stosunku starostów do tej posiadłości. Lustracja z 1620 roku mówi o złym stanie technicznym zamku, jednocześnie wymienia starostę Mikołaja Korycińskiego, który podjął się jego modernizacji. Obecny stan wiedzy świadczy, że modernizacja trwająca od 1619 roku była zakrojona na wielką skalę i oprócz odbudowy ówczesnej budowli zakładała również jego znaczną rozbudowę, czyniąc zeń rozbudowane założenie. Prace kontynuowane były przez synów Mikołaja Ferdynanda i Stefana. Zamek w Ojcowie jest jednym z nielicznych, które nie zostały zgładzone przez Szwedów podczas potopu. Nie świadczy to jednak o jego obronności ale o funkcji jaką przeznaczyli dla tej podbitej warowni Szwedzi. Mury zamku pomieściły skład amunicji, broni oraz żywności. Niektórzy historycy woleli by jednak widzieć zniszczenie zamku przez wojska szwedzkie.
Opis przebudowy zamku dostarcza nam dokładna lustracja z 1660 roku. Od 1676 roku Korycińscy przestali władać Ojcowem a po nich kolejno nastąpili: Warszyccy, Męcińscy, Morscy. Z roku 1721 pochodzi najdokładniejszy opis zamku sporządzony w czasie posesji Bogusława Łubieńskiego. Czas panowania na zamku starostów Załuskich to okres wielkiego rozkwitu jednak już na przełomie XVIII i XIX wieku posiadłość zaczęła popadać w ruinę. W roku 1829 poczęto rozbierać mury zamkowe. Wszystkie projektu odbudowy zamku nie doczekały się nigdy realizacji. Prace podjęte w XIX wieku i na początku XX wieku mające na celu zabezpieczenie budowli niestety pozbawiły ją wielu elementów zabytkowych. Stan badań jak i nieczytelność ruin utrudnia rekonstrukcję rozwoju przestrzennego budowli.
Z pierwotnego założenie na pewno pochodziła trójkondygnacyjna, wykonana z ciosów kamiennych wieża, ortogonalna, posadowiona na wierzchołu wzgórza. Z XIV wieku pochodził również mur obwodowy biegnący po krawędzi wzgórza i wydzielający obszerny dziedziniec na wschodzie prostokątny, na zachodzie nieregularny. Dom zamkowy przylegał do kurtyny wschodniej natomiast wjazd do założenie umieszczony był na zachodzie obok wieży.
Ilustracje z XVII i XVIII wieku dostarczają wiedzy na temat struktury zamku po przebudowach Korycińskich. Wjazd na zamek obudowany został budynkiem bramnym z izbą ponad wjazdem oraz drewnianym mostem wspartym na trzech parach murowanych filarów. Powstał również nowy budynek mieszkalny posadowiony na południu na wysuniętej części cypla. Budynek wzniesiony był na planie prostokąta, był podpiwniczony i posiadał dwie kondygnacje. Mieścił kaplicę a pomieszczenia znajdowały się układzie dwutraktowym. Na północny wschód od budynku rozciągał się obszerny dziedziniec opasany budynkami gospodarczymi oraz głęboką ocembrowaną studnią umieszczoną centralnie. Dominantą kompozycyjną do końca została XIV wieża. Możliwe, że założenie było w tym czasie dwuczłonowe.