Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Tomasz Wojtkowski

Staw

Województwo:lubelskie
Powiat:chełmski
Gmina:Chełm (wiejska)
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski - Pasieka, nr rej.: A/115/21 z 10.10.1982

Stan obecny

Pozostałości fundamentów i piwnicy.

Historia

Dwór z lat 1860-1870.

Pierwsza informacja o Stawie pochodzi z 1430 r. Pierwszym właścicielem wsi był Niemir ze Stawu, wymieniany w 1475 r. jako podczaszy chełmski. Obok Stawskich (w 1564 r. wymieniani są Stanisław, Andrzej i Jan Stawscy) właścicielami miejscowości (lub jej części) byli Chylińscy.
Z XVII w pochodzą pierwsze opisy 2 dworów. W XVIII w. Staw przeszedł w posiadanie rodziny Świrskich. Pod koniec XIX w. majątek przejął ród Kozerskich. W 1909 r. dobra zostały sprzedane hrabiemu Antoniemu Roztworowskiemu. Kozerscy wykupili (od 1896 r. obiekt wraz z ogrodem dzierżawił Lejba Frajnd) dawną osadę pasiecznika (Staw-Pasieka) i od tego momentu istniejący tutaj niewielki drewniany dworek, otoczony ogrodem i parkiem, stał się siedzibą rodziny.
To tutaj państwo Kozerscy przyjmowali Władysława Reymonta, który odbył podróż po ziemi chełmskiej. Owocem tej wyprawy był zbiór reportaży ?Z ziemi chełmskiej?, ukazujący dramatyczne losy unitów po likwidacji unii przez władze rosyjskie w 1875 r. Dworek był zresztą prawdziwą skarbnicą licznych dokumentów i pamiątek.
Miała się nawet w nim znajdować chorągiew ziemi chełmskiej z czasów bitwy pod Grunwaldem. Brezowie przejęli także po śmierci Tadeusza Kozerskiego majątek Staw-Pasieka (jego żona Janina zmarła w wieku 59 lat w 1930 r. i została pochowana na cmentarzu w Czułczycach, gdzie osiem lat później spoczął jej mąż). Posiadłością początkowo zarządzała Halina Brezowa (do śmierci w 1939 r.), a następnie wychowywana przez sędziostwo Kozerskich Irena Breza, urodzona w 1912 r. Po śmierci Gustawa Brezy w 1941 r. majątek pozostał jej własnością do tragicznej śmierci w 1986 r. (Irena Breza została zamordowana). Ostatnia właścicielka Stawu-Pasieki należała do osób dosyć mocno związanych z Chełmem.. W tym czasie nie istniał już folwark Staw, który w 1933 r. został przejęty przez państwo.
Po II wojnie światowej zdewastowany majątek przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne. Zachował się natomiast dwór (obiekt ulega jednak stopniowej dewastacji) i park w Stawie-Pasiece, pozostając obecnie nadal w posiadaniu prywatnym. Pierwotnie park charakteryzował się swobodnym układem kompozycyjnym. Otoczony był ogrodzeniem i posiadał wjazd (z bramą) od strony zachodniej. Przed usytuowanym w centrum (na niewielkiej wyniosłości) dworem był owalny gazon. Obecnie park posiada mało czytelny układ przestrzenno-kompozycyjny. Zachowała się m. in. aleja grabowa o długości 50 m (od strony południowej), częściowo aleja kasztanowcowa oraz prospekt widokowy przed dworem (od strony zachodniej), otoczony drzewami. Przy dawnym sadzie (od strony wschodniej znajduje się krzyż drewniany z datą 1846 i literami A.C. W parku zachowało się ok 300 drzew różnych gatunków.

tekst: Mariusz Dolhan 2011

Opis

Budynek drewniany, częściowo podpiwniczony na ceglanym fundamencie.

Park

Park z aleją grabową z XVIII-XX w.

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.