Wałbrzych - Zamek Książ

Historia

Zespół architektoniczny zamku jest konglomeratem form powstałych na przestrzeni wieków, od średniowiecza po współczesność. Założenie wielokrotnie zmieniało właścicieli, jednak to Hochbergowie, rezydujący to od 1509 roku aż do II Wojny Światowej mieli największy wpływ na obecną formę zabytku. Rodzina ta skoligaciła się w 1848 roku z von Plessami pochodzącymi z górnośląskiej Pszczyny a w roku 1855 otrzymała tytuł książęcy. Od tego momentu rezydencja zaczęła przeżywać swoje lata świetności. Pod barokową i renesansową szatą kryją się pozostałości gotyckiego założenia. Nie zostało one jak dotąd ostatecznie przebadane. Budowla jest jednym z największych kubaturowo zabytków na terenie Polski ? około 160 000 m3.

Zamek powstał w XIII wieku, najprawdopodobniej w latach 1288-1291 z inicjatywy księcia Bolka I. Miał pełnić funkcję siedziby książąt świdnickich. Warownia posadowiona była na wąskim, skalnym cyplu, opadającym z trzech stron stromiznami ku Pełcznicy. Zamek górny posadowiony na planie nieregularnej elipsy ze ściętymi narożami znajdował się w południowo-wschodniej części cypla. Głównym elementem najstarszego założenia była czworoboczna wieża. Jeszcze w średniowieczu doszło do rozbudowy założenia, w wyniku której powstały zabudowania mieszkalne wzdłuż kurtyn, zamykające owalny dziedziniec. Na zewnątrz kurtyny południowo-wschodniej powstał trójkondygnacyjny dom na planie załamanego prostokąta. Od strony południowej założenie wyposażone było w przedzamcze, w latach późniejszych przekształcone w tarasowe ogrody. Od strony południowo-wschodniej znajdował się dziedziniec z bramą wjazdową poprzedzoną wykutą w skale fosą. Za nią znajdował się zamek dolny posiadający własny system fortyfikacyjny.

Pierwsze wzmianki o zamku pochodzą dopiero z 1337 roku. Pod koniec lat 80 tych XIV wieku zamek był pod opieką starosty świdnicko-jaworskiego Benischa von Chusnika. W latach późniejszych majątek wielokrotnie zmieniał właścicieli do czasu, gdy został przejęty przez króla czeskiego Jerzego z Podiebradu i przekazany przez niego rodowi Schellendorfów. Z sprawą Macieja Korwina zamek przeszedł w posiadanie Jerzego von Steina. Później warownią władali Hochbergowie, ponownie Schellendorfowie i na powrót Hochbergowie, którzy od 1509 roku zostali już na zamku do końca. Za czasów ich gospodarowania założenie przechodziło kolejne przebudowy: w latach 1548-1555, 1648-1655 (nowe skrzydło od północnego zachodu), 1718-1724. W trakcie ostatnie przebudowy doszło do kompleksowego przekształcenia założenia w barokową rezydencję z szeregiem reprezentacyjnych wnętrz (np. Sala Maksymiliańska w ryzalicie nowego traktu od strony dziedzińca wjazdowego). Przebudowa odbyła się pod kierunkiem budowniczych F. Hammerschmidta ze Świdnicy we wsparciu malarza F.A. Schefflera oraz rzeźbiarza J.G. Schencka. W roku 1855 doszło do założenia ogrodu zimowego oraz rozbudowy przedzamcza, gdzie w bramie dolnej zorganizowano bibliotekę zamkową. Otoczenie budowli zostało skomponowane w stylu angielskim. Zbudowano liczne pawilony oraz folwark.

W latach 1908-1923 powstała monumentalna część południowo-zachodnia zamku z dwiema narożnymi wieżami utrzymana w duchu neorenesansu. Inicjatorem tej rozbudowy był książę Hans Heinrich XV Hochberg ? mąż słynnej z urody angielskiej arystokratki Mary Therese Olivii Cornvallis-West z rodu Delawarr zwaną Daisy. Projektantem tych prac był wiedeński architekt Humbert Walcher von Moltchein. W trakcie rozbudowy neorenesansowe zwieńczenie otrzymała również wieża główna. W trakcie II Wojny Światowej założenie zajęte było przez instytucje wojskowe. Pod zamkiem budowane były przez więźniów filii obozu w Gross-Rosen tunele. Po zakończeniu wojny zabytek został doszczętnie zdewastowany. Dopiero w 1966 roku przystąpiono do odbudowy i prac konserwatorskich. Prace prowadzone przez dziesięciolecia przywróciły zabytkowi dawny blask.

Park

Park, XVIII-XX w.

Inne

2 oficyny, 1722-24, 1910 r., nr rej.: 481 z 6.05.1958
Budynek bramny, 1718-19, 1890 r., nr rej.: 481 z 6.05.1958
Pawilon ?Letni? w parku, 1732-34, 1883 r., nr rej.: 1230/WŁ z 16.06.1987
2 bramy, ul. Jeździecka, 1722-24 r., nr rej.: 1229/WŁ i 1228/WŁ z 16.06.1987
Zespół stadniny koni, 1824 r., nr rej.: 655/WŁ z 13.04.1977:
Dom szwajcarski I
Dom szwajcarski II
Brama wjazdowa na teren zespołu