Janowiec

Historia

Ruiny renesansowego zamku położone są na lewym brzegu Wisły, na skraju wyżynnego cypla oddzielonego od rozległego płaskowyżu naturalnym wąwozem. Zamek poddany był licznym pracom badawczym i konserwatorskim, w wyniku których jego historia i struktura zostały dobrze rozpoznane. Miasto Janowiec zostało ulokowane w miejscu wsi Serokomla, której początki sięgają pierwszych lat XIII wieku. Pod koniec XV wieku wieś należąca do Janowskich herbu Serokomla przeszła w posiadanie Mikołaja Firleja herbu Lewart- hetmana wielkiego koronnego (1515-26), od 1520 kasztelana krakowskiego. W 1537 roku miasto zostało ulokowane na prawie magdeburskim przez jego syna Piotra- wojewody lubelskiego (1538) oraz ruskiego (1545). W akcie lokacyjnym wzmiankowany jest zamek zbudowany przez niego- arx sumtuose aedificata. W wyniku najnowszych badań początki zamku wiązane są z latami wcześniejszymi- 1508-26 a więc na czas panowania Mikołaja Firleja. Pod koniec XVI wieku zamek przeszedł w posiadanie rodziny Tarłów herbu Topór i z ich inicjatywy został znacznie rozbudowany. Od roku 1654 zamek należał do Lubomirskich, którzy dźwigając go po zniszczeniach szwedzkich nadali mu ostateczny kształt. W roku 1783 zamek przeszedł w posiadanie Mikołaja Piaskowskiego, a po jego śmierci w 1803 roku zaczął popadać w ruinę. Nowi właściciele nie mieszkali już na zamku. W 1809 roku zamek zaczęto rozbierać.
Założenie zamkowe posadowione było na wydłużonym, nieregularnym planie dopasowanym do topografii cypla. Składało się z budynków wzniesionych z kamienia i częściowo z cegły zgrupowanych wokół dwóch dziedzińców. Dziedziniec wschodni miał kształt nieregularnego pięcioboku, dziedziniec zachodni czworoboku. Z pierwotnego zamku powstałego przed 1537 rokiem pochodzą budowle zgrupowane we wschodniej części założenia. Są to: budynek bramny z basteją wyposażoną w strzelnice, wieża mieszkalna, tak zwany ryzalit w elewacji południowej, fragmenty wschodniego muru obwodowego, mur zamykający dawny dziedziniec od zachodu. Za najwcześniejsze urządzenie obronne uznaje się basztę typu puntone wzniesioną w południowo wschodnim narożniku zamku. Baszta ta w I połowie XVII wieku została przebudowana na okrągłą wieżę pałacową. Budowę tego nowoczesnego jak na owe czasy urządzenia wiążę się z Mikołajem Firlejem i datuje na lata jego panowania. Nowa wieża pałacowa wraz z wieżą południową została wkomponowana w nowe założenie po połowie wieku przez Santi Gucciego dla Andrzeja Firleja. Południowa kurtyna została zabudowana przez piętowy budynek pałacowy, wyposażony w pięć reprezentacyjnych pomieszczeń na wysokości pierwszej kondygnacji. Od strony dziedzińca umieszczono kolumnowy krużganek wyposażony w schody na osi prowadzące na piętro. Na przełomie XVI i XVII wieku nastąpiło znaczne rozbudowanie pałacu. Wydłużono wtedy skrzydło południowe ku zachodowi, które zakończone zostało okrągłą, narożna wieżą zlokalizowaną w południowo zachodnim narożu założenia. Na początku XVII wieku powstał północny mur obronny oraz zachodni dziedziniec. Po odbudowie zamku ze zniszczeń wojennych po potopie szwedzkim od strony północnej zbudowano wydatny, dwukondygnacyjny ryzalit mieszczący dwie obszerne sale. W roku 1676 między dziedzińcami wzniesiono kaplicę zamkową. Prace badawcze doprowadziły do uczytelnienia całego założenia. Obecnie część zamku została zabezpieczona w postaci trwałej ruiny. Pozostała część została zrekonstruowana i dostosowana do pełnienia funkcji użytkowych, między innymi muzeum.

Park

Park, XIX, XX w.