Dobużek

Stan obecny

Zespół dworski w odbudowie.

Historia

Dwór z poł. XIX w.

Opis

Dobużek stanowił dawniej jedność z Łaszczowem, będąc dziedzictwem Łaszczów, dalej Gębarzewskich, Pawłowskich, od których przeszedł spadkiem na Serednicką a od tej ostatniej w 1869 r. dobra nabył Ludwik Rakowski.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1466 r. Sto lat później, stanowiła własność Łaszczów, którzy na przemian z Gorajskimi przez dwa wieki sprawowali zarząd nad wsią. W posiadaniu dworskim było 1450 morgów, z czego ziemi ornej 760 m. i 430 m. łąki oraz inne grunty.? Wiadomości na temat dworskiej zabudowy w Dobużku, konstrukcji budynków, ich wyposażenia itp. są nader skromne. Wiadomo, że dwór istniał już w XIX wieku.
Wokół dworu był prostokątny dziedziniec, na którym znajdowały się: stajnia, gorzelnia, dwie obory i wołownia. Około 1870 r. właściciel Dobużka Ludwik Rakowski założył park, w którym mieścił się staw. W takim stanie obiekt przetrwał do drugiej wojny światowej. Ostatnimi właścicielami majątku w 1944 r. byli spadkobiercy Władysława Kołaczewskiego. Powierzchnia gospodarstwa wynosiła 360 ha, w tym 68 ha łąk i 7 ha parku-sadu. Przejęte zostało na Skarb Państwa w dniu 16.X.1944 r.
Dwór wzniesiony przy trasie Łaszczów - Tyszowce, kryty był gontem a przed głównym wejściem stały cztery kolumny. Posiadał wiele pomieszczeń i mimo, że był budowlą parterową, prezentował się okazale. Podczas II wojny majątek uległ znacznemu zniszczeniu.
W latach 1950-ych, część budynków gospodarczych rozebrano, zaś w budynku dworskim mieściło się biuro spółdzielni produkcyjnej , potem biura Gromadzkiej Rady Narodowej, w końcu szkoła podstawowa, która funkcjonowała tu do ok. 2000 r. Budynek wymagał jednak sporych remontów.Do dzisiaj zachowała się lipowa aleja prowadząca do dworu a w parku rosną buki, jawory oraz kasztanowce. Najstarsze drzewa pochodzą z XVIII w. Jest też figura NMP z końca XIX wieku. Na podstawie tekstu -Bolesław Cisło W miejscowości Dobużek, znajduje się dwór szlachecki. Dziś jest on w rękach pewnego przedsiębiorcy z Łaszczowa, który zainwestował w budynek i jego okolice. Cała inwestycja wygląda całkiem interesująco i prawdopodobnie będzie ona służyła celom turystyczno-rekreacyjnym.

Budowę dworku przypisuje się Anieli i Janowi Pawłowskim (właściciele od 1814). Wznieśli oni drewniany i otynkowany (z zewnątrz i wewnątrz) budynek klasycystyczny. Przed dworem powstał prostokątny dziedziniec otoczony oficynami i innymi zabudowaniami oraz ogrodami. W 1844 roku "inwentarz wymienia dwór mieszkalny na podmurówce, kryty gontem z 4 kominami. Wewnątrz znajdowało się 6 pokoi, sala jadalna, salon i sień z posadzką ceglaną. Obok dworu znajdowała się murowana, prostokątna w rzucie oficyna kryta gontem z dwoma pokojami i dwiema izbami czeladnymi, która pierwotnie mieściła pralnię i spiżarnię. Za oficyną były dwa chlewiki z chrustu[...]. Dalej stała murowana stajnia razem z parterową wozownią". Rezydencję jednak przebudowano w roku 1926. Od wschodu dobudowano przybudówkę.
W 1915 majątek został zdewastowany przez wycofujących się żołnierzy rosyjskich. Podczas II WŚ dwór nie został zniszczony. Po wojnie zamieszkali w nim mieszkańcy pozbawieni dachu nad głową a od 1959 dwór zamieniono na szkołę. Aktualnie przy dworze znajduję się również szkółka leśna. Zespół dworski w Dobużku Dobużek do połowy XVIII w. wchodził w skład dóbr łaszczowskich. Jego kolejnymi właścicielami byli: do początku XVII w. Łaszczowie, w 1 poł. XVII w. Gorajscy, po nich ponownie Łaszczowi (poł. XVII w. - ok. 1749 r.), w latach 1749-1786 Potoccy.
Ok. 1786 r. Anna Gębarzewska wychodząc za mąż za Jana Pawłowskiego otrzymała folwark Dobużek w posagu. W 1831 r., po śmierci Jana Pawłowskiego dobra Dobużek, jako niepodzielną własność odziedziczyli: Artur i Klementyna - dzieci Jana I Anny Pawłowskich oraz wdowa Anna Pawłowska. O prawo do połowy dóbr w Dobużku procesował się z rodziną żony Klementyny z Pawłowskich Leonard Serednicki. W rezultacie Klementyna z Pawłowskich Serednicka nabyła dobra rodzinne na licytacji publicznej w 1855 r. Już w 1869 r. sprzedała je Ludwikowi Rakowskiemu.
Po śmierci Ludwika Rakowskiego w 1907 r. majątek odziedziczyły jego córki: Wanda z Rakowskich Chrzanowska oraz Maria i Janina Chrzanowskie. Wanda Chrzanowska zrzekła się praw do majątku na rzecz sióstr, te zaś wydzierżawiły go. Podczas I wojny światowej folwark został zdewastowany. W 1921 r. dobra Dobużek nabył Edward Kołaczkowski. Po jego śmierci w 1922 r. przeszedł w spadku na żonę Jadwigę z Marcinkowskich Kołaczkowską oraz dzieci: Marię, Brunona, Tadeusza i Władysława. Ostatecznie, właścicielem drogą umów rodzinnych został Władysław Kołaczkowski. Dobużek był w jego posiadaniu aż do parcelacji w 1944 r. Kołaczkowscy mieszkali we dworze aż do 1945 r. Po zbrojnej napaści na dwór i zamordowaniu Władysława Kołaczkowskiego rodzina wyprowadziła się stamtąd.
Do 1948 r. dwór zajmowali mieszkańcy okolicznych wsi pozbawieni domostw w wyniku wojny. Od 1948 r. do 1959 r. we dworze umieszczono szkołę, która przejęła także park. Część gospodarczą zespołu dworskiego oraz dawne sady i chmielnik użytkuje Urząd Wojewódzki, który prowadzi tu szkółkę drzew i krzewów ozdobnych. Po wydzieleniu Dobużka z dóbr łaszczowskich i usamodzielnieniu się, dawny folwark z gospodarczego przekształcony został w założenie rezydencjonalno-ozdobne. Wybudowano wówczas dwór drewniany, otynkowany, skierowany frontem na południe. Przed worem wydzielono prostokątny dziedziniec ujęty oficynami.
Na północ od dworu znajdował się ogród ozdobno-użytkowy, na wschód dziedziniec gospodarczy, na południe ogrody użytkowe. Wzdłuż granic ogrodów rosły drzewa w szpalerach i alejach. W 1 poł. XIX w. zespół dworski w Dobużku znacznie rozbudował się. Inwentarz dóbr z 1848 r. wymienia otynkowany dwór drewniany, murowaną oficynę, trzy drewniane chlewiki, murowaną stajnię z wozownią, drewnianą stodołę, owczarnię, dwie obory, murowaną gorzelnię, wołownię. Przebudowy założenia w duchu krajobrazowym dokonał po 1869 r. Ludwik Rakowski. Na terenie południowych ogrodów powstał wówczas park o swobodnym charakterze. Od dworu w kierunku południowym otwarto widok na staw z dwiema wysepkami. Park ograniczała od strony wschodniej stara aleja lipowa. Stare nasadzenia od południowego-zachodu uzupełniono nowymi drzewami, stwarzając kurtynę, która oddzielała rezydencję od warzywników, czworaków i łaszczowskiego gościńca. W parku dominowały lipy i buki. Dawne ogrody ozdobno-użytkowe, położone na północ od dworu, przeznaczono pod uprawy warzywne.
Modrzewiowa aleja prowadziła do kapliczki w północno-zachodnim narożniku zespołu. We wschodniej części założono rozległe sady. Drewniane budynki gospodarcze zastąpione zostały murowanymi. Przy gościńcu łaszczowskim wybudowano czworaki z ogródkami. Kolejna rozbudowa Dobużka miała miejsce za czasów Kołaczkowskiego. Powiększono wówczas uprawy sadownicze i założono chmielnik.
Na zachód od dworu wzniesiono murowany magazyn i drewnianą stajnię. W północnym ogrodzie warzywnym założono korty tenisowe. Podczas II wojny światowej majątek w Dobużku nie uległ dewastacji. Wprawdzie w 1942 r. w zachodniej części zespołu Niemcy wybudowali nową drogę z Tyszowiec do Łaszczowa, lecz nie miało to większego wpływu na układ przestrzenny założenia dworskiego. Przed 1959 r. rozebrano budynki gospodarcze i czworaki, wycięto sady oraz część drzew parkowych. Po 1959 r. wycięto kolejne drzewa pod szkolne boisko. Dokonano wówczas nowych nasadzeń, przekomponowano park tworząc nowy układ komunikacyjny dla potrzeb szkoły. W latach 1966-68 na terenie zespołu wzniesiono murowany budynek, w którym umieszczony został sklep, zaś w latach 1968-70 wybudowano w zachodniej części parku murowany, wielorodzinny dom nauczycieli.
W parku wydzielono ogródki działkowe. Z dawnego zespołu dworskiego w Dobużku do dziś przetrwały: dwór i wschodnia oficyna (k. XVIII w.), magazyn z okresu międzywojennego, kuźnia sprzed 1922 r., figura Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej z k. XIX w. Po regularnej kompozycji XVIII-wiecznej przetrwało prostokątne wnętrze przed dworem (jego urządzenie pochodzi jednak z okresu powojennego) oraz fragment alei lipowej we wschodniej części parku, pojedyncze lipy, buki i dęby. Park krajobrazowy z XIX wieku zachował się, lecz w nieco zmienionym stanie. Istnieje staw, częściowo zarośnięty szuwarami część nasadzeń. Zniszczony został dziedziniec gospodarczy.
Dawne sady i chmielnik zastąpiły szkółki drzew i krzewów ozdobnych. Obecnie na terenie parku rośnie 45 gatunków drzew i krzewów. Wśród drzew dominują lipy drobnolistne. Występują także lipy szerokolistne, dęby czerwone i szypułkowe, klony pospolite i jawory, kasztanowce, brzozy, graby, buki zwyczajne oraz ich purpurowa odmiana, jesiony, wierzby, topole, olsze, modrzewie i świerki. Spotyka się krzewy: karagany, pigwowca, trzmieliny, ligustra, jaśminowca, róż, migdałowca. Tawuły, śnieguliczki, bzu czarnego i lilaka oraz niewielkie drzewka głogu.
Najstarsze drzewa pochodzą z XVIII/XIX w. Rosną one w sąsiedztwie dworu w części południowej przy wschodniej granicy parku (lipy, buki, dęby). Drzewa i krzewy rosną w alejach, szpalerach granicznych, pojedynczo oraz w niewielkich grupach. Mimo znacznych zmian kompozycyjnych i przestrzennych zespół posiada duże walory przyrodnicze i krajobrazowe.

Za dworem hodowla danieli, dzików, koni , kucyków. Park zadbany.

tekst: Mariusz Dolhan 2011

Park

Park.

Inne

Oficyna.