Wenecja

Stan obecny

Mieszkania prywatne. Współwłaścicielami dworu są państwo Citkiewicz.

Historia

Dwór z 1 poł. XIX w.
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z XIV w., kiedy to osada należała do rodu Nałęczów. Niektóre źródła podają, że wieś nosiła nazwę Mościska, jednak w rzeczywistości nazwa ta dotyczyła osady sąsiadującej z W. Po powrocie ze studiów w Wenecji, dziedzic Mikołaj Nałęcz wybudował tu zamek obronny oraz kościół, na miejscu którego do dziś istnieje świątynia z XIX w.. W XIV w. Wenecja otrzymała prawa miejskie, które w latach późniejszych zostały jej jednak odebrane. Zainteresowanych historią Wenecji odsyłamy do opisu zamku w naszym katalogu.
W 1577 r. we wsi były 2 ślady kmiece i 1 zagrodnik, a w 1620 r. 3 zagrodników. W 2. połowie XVIII w. dzierżawcą dóbr weneckich był starosta żniński, Wojciech Miaskowski. W 1759 r. z polecenia arcybiskupa Łubieńskiego wystawił on w Wenecji nowy kościół drewniany, konsekrowany w 1765 r. przez Krzysztofa Dobińskiego, sufragana gnieźnieńskiego. Po III rozbiorze Polski wieś zabrał rząd pruski i utworzył tu folwark, który sprzedał wraz z Mościszewem i Karolewem prywatnym właścicielom. Między innymi była to polska rodzina Iłowieckich, która później sprzedała majątek Niemcom. W poł. XIX w. kościół popadł w ruinę, a na jego miejscu pruski rząd wespół z parafianami wystawił nowy kościół murowany, który otrzymał wezwanie Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Kościół stanął na płd.-wschodnim brzegu jeziora Weneckiego, w odległości „500 kroków” na zachód od dworu. W 1885 r. Wenecja wraz z Mościszewem i Karolewem miała 16 domów, w których mieszkało 209 osób, w tym 164 katolików i 45 ewangelików. Majątek, którego właścicielem był Niemiec - von Davier - liczył 932 ha, w tym 512 ha ziem uprawnych, 52 ha łąk, 57 ha pastwisk i 311,75 ha wód. Oprócz upraw i hodowli prawdopodobnie pozyskiwano tu trzcinę, a także torf i glinę. Do folwarku należał też młyn wodny i mączkarnia. Pod koniec XIX w. niemiecki właściciel z powodu trudności finansowych sprzedał majątek pruskiej Komisji Kolonizacyjnej. Ta rozparcelowała dobra, a tzw. "resztówkę" kupiła rodzina Nyków, która była właścicielami dworu, parku, zabudowań gospodarczych i obszaru 33 ha, aż do 1939 r. Po wojnie żył potomek ostatnich właścicieli, Michał Nyka, który pochowany jest na weneckim cmentarzu.
Wenecja znajduje się na Szlaku Piastowskim. Wiedzie przez nią również trasa Żnińskiej Kolei Powiatowej, posiadającej rozstaw szyn liczący jedynie 60 cm, co sprawia, że są to najwęższe tory kolei publicznej w Europie. W sezonie turystycznym możliwa jest przejażdżka kolejką na trasie: Żnin-Wenecja-Biskupin-Gąsawa. Znajduje się tu również jedyny na świecie czynny parowóz Px38-805 o nazwie "Leon" poświęconej Leonowi Lichocińskiemu, nazywanemu "księciem pałuckich przewodników".
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, parterowy z dwuspadowym dachem i użytkowym poddaszem. W osi wejściowej fasadę zdobi piętrowy, nieznaczny ryzalit, poprzedzony gankiem i zwieńczony niewielkim trójkątnym przyczółkiem ze sterczynami. Do wsch. szczytu budynku dostawiona jest parterowa oficyna na planie oktagonu, nakryta płaskim dachem. Przed przebudową dworu w osi wejściowej znajdowała się weranda. Elewacje zachowały częściowo detal architektoniczny, gzymsy i obramienia okien.

Park

Brak typowego parku dworskiego. Założenie znajduje się w tzw. Dolnej Wenecji, położonej między trzema jeziorami: Skrzynka, Biskupińskim i Weneckim. W otoczeniu dworu rośnie kilka starych drzew, również niewielkie skupienia znajdują się przy brzegach jeziora Skrzynka. Można domniemać, że dawny park zajmował obszar od dworu do granic jeziora. Obecnie znajdują się tu ogródki mieszkańców i nieużytki.

Inne

Budynek dawnej podcieniowej kuźni z 1908 r.
Spichlerz z XIX w.
Zabudowania gospodarcze
Dom lekarza z 1821 r.
Ruiny zamku z XIV w.
Muzeum Kolei Wąskotorowej
Kościół, mur. z XIX w.
Grób Walentego Szwajcera (odkrywcy osady w Biskupinie) na miejscowym cmentarzu

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011