Starogród

Stan obecny

Relikty zamku, tzw. "Góra Zamkowa"
Dwór pod zarządem J.S.T., mieści się tu sklep spożywczy.

Historia

W 1232 r. w miejscu późniejszego zamku krzyżackiego funkcjonował wczesnośredniowieczny gród. W 1242 r. gród został przejęty przez zakon, który jeszcze w tym samym roku zbudował tutaj kaplicę. Również wtedy rozpoczęła się budowa murowanego zamku krzyżackiego. W dokumentach z 2 poł. XIII w aż do pocz. XIV w. pojawia się nazwa Stare Chełmno (Antiquum Culmen) na oznaczenie Starogrodu (Antiquum Castrum), które równocześnie występuje pod tym mianem, i Nowe Chełmno (Novum Culmen) na oznaczenie Chełmna. Dokument lokacyjny dla Chełmna, a także Torunia, w.mistrza Hermana von Salza i pruskiego mistrza Hermana Balka, wystawiony 28.XII 1233 r., dotyczył osady położonej jeszcze na terenie dzisiejszego Starogrodu. Nadanie to - stanowiące słynny przywilej chełmiński - było dla miasta niesłychanie ważne jako podstawa prawna prawna dla dalszego rozwoju. Akt ten wykraczał znaczeniem poza charakter zwykłej lokacji miejskiej, ponieważ przyznane w nim przez zakon swobody i uprawnienia Chełmna i Torunia stały się prawem, nazywanym chełmińskim, dla osadników napływających do państwa krzyżackiego. Na prawie tym Krzyżacy lokowali więc kolejno zakładane miasta i wsie oraz nadawali dobra rycerstwu. Podstawą prawa chełmińskigo było prawo magdeburskie. Zamek funkcjonował jako siedziba komturii przez 210 lat między 1244 a 1454 r. Założenie zamkowe posadowione było w strategicznym miejscu, na skraju wysoczyzny, od zachodu i południa oddzielonej wysokimi skarpami. Od północy i wschodu obronność zamku wzmocniona była poprzez przekopanie fos. Założenie posadowione było na owalnym planie. Od wschodu umieszczono wjazd główny do zamku, poprzedzony przedzamczem. XV w. to okres wielokrotnego zdobywania i zmieniania właścicieli zamku. W 1495 r po znacznych zniszczeniach zamek został odbudowany. W 1505 r właścicielami założenia stali się biskupi chełmińscy. W czasie najazdu szwedzkiego zamek został znacznie zniszczony. W latach 1682-1693 trwała odbudowa zamku, która nie zapobiegła jednak jego ponownemu upadkowi. W 1777 r. zamek był już w stanie destrukcji. Biskup Jan Karol Hohenzollern (1785-1795) przypieczętował los zamku i sprzedał go, co było przyczyną wykorzystania jego pozostałości jako materiał budowlany. Pod koniec XVIII w. pozostałe resztki po założeniu zostały ostatecznie rozebrane. W 1962 r odbyły się badania naukowe, które nie doprowadziły jednak do poznania pełnej formy siedziby komtura. Zamek starogrodzki jako ważne ogniwo w rozwoju obronnej architektury krzyżackiej do dziś pozostaje niewystarczająco przebadany. Dziś po nieregularnym założeniu zakonnym pozostały fragmenty obwałowań, fos oraz niezidentyfikowane nasypy, kryjące w sobie najprawdopodobniej resztki zabudowań zamkowych.

Dwór z pocz. XIX w. Według danych z 1885 r. obszar dworski obejmował 1104ha gruntów, Starogród liczył 198 mieszkańców, do wsi należało 177ha gruntów. W 1907 r. dobra zostały nabyte przez Pruską Komisję Kolonizacyjną, której głównym celem było sprowadzanie osadników z Niemiec i osiedlanie ich na ziemiach należących do Polaków. W styczniu 1920 r. majątek znalazł się ponownie w państwie polskim. Prawdopodobnie został wtedy rozparcelowany pomiędzy tutejszych gospodarzy. Ziemie zostały zajęte przez wojska hitlerowskie już 6 września 1939 r., a w styczniu 1945 r. stały się z powrotem własnością Skarbu Państwa Polskiego.

Opis

Dwór parterowy, wzniesiony na planie prostokąta, nakryty dwuspadowym dachem z użytkowym poddaszem i mieszkaniami w szczytach oraz umieszczoną centralnie lukarną w kształcie wolego oka. Elewacja frontowa jest siedmioosiowa z wejściem poprzedzonym schodami, układ wnętrz dwutraktowy.

Park

Pozostałości parku z XIX w. Założenie nieczytelne. Cenny starodrzew występuje luźno na terenie całej miejscowości, największe zgrupowanie starych dębów, lip i kasztanowców to miejscowy cmentarz katolicki i ewangelicki (nieczynny) z XIX w.

Inne

Plebania, mur. z XIX w.
Kuźnia, mur. z XIX/XX w..
Szkoła, mur. z końca XIX w..
Schron amunicyjny M -1 w zespole Twierdzy Chełmno, z 1914 r.
Stara karczma z przeł. XIX i XX w.
Tunel kolejki wąskotorowej z XIX w.
Remiza strażacka z końca XIX w
Zabudowania folwarczne z XIX w.
Grób nieznanego żołnierza polskiego

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011