Brąchnówko

Stan obecny

Wiejskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe \\\"Edukacja i Przyszłość\\\", oraz działające na terenie gminy toruńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Niemożliwych \\\"Motyka\\\".

Historia

Pałac z 2 poł. XIX w.
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z lat 1423 -1424, kiedy to została wymieniona jako majątek rycerski w prokuratorstwie bierzgłowskim. Jednym z właścicieli w XVIII w. był Załuskowski (1782 r.), Kolbe (1821 r.) i Łaszewski (1. poł. XIX w.). Później Brąchnówko należało do rodziny Schedlin-Czarlińskich. Emil Czarliński (1833-1913) wybudował tu obecny pałac. Ożeniony był z Hortensją Donimirską (1839-1912) z Buchwałdu herbu Brochwicz z którą miał ośmioro dzieci: Emilię (1860-1925), Marię (1860-1920), Zofię, Józefę, Helenę (1860-1934), Teodora (1864-1914), Feliksa (1868-1921) i Wincentego (1877-1929). W 1885 r. folwark miał 1676 mórg, w tym 1652 m. ziemi uprawnej. We wsi znajdowało się 9 domów ze 168 m-cami, w tym 163 katolików. Wincenty Czarliński był kolejnym właścicielem Brąchnówka, począwszy od 1908 r. Niestety synowie Emila nie mieli potomków, więc po śmierci Wincentego dziedzicem został jego kuzyn - Leon Marian (III) Schedlin-Czarliński. W 1930 r. areał majątku liczył 421 ha. We wsi mieszkało w tym czasie 176 osób. Leon był ostatnim przedwojennym właścicielem majątku. Ożeniony był z Zofią Donimirską z Bruchwałdu herbu Brochwicz z którą miał córki: Jadwigę i Marię oraz syna Jana (ur. w 1929 r.) ożenionego po wojnie z Danutą Kołodziejską. Leon rozstrzelany został przez Niemców w lasku w Barbarce 24 listopada 1939 r. Po wojnie właścicielem majątku został Skarb Państwa Polskiego. Pałac został odrestaurowany w 1994 r. W 1960 r. ze związku Jana i Danuty Czarlińskich urodziły się córki: Alina i Katarzyna.
Źródła:
Tablica informacyjna we wsi;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Książka Adresowa Gosp. Rolnych pow. 50 ha Woj. Pomorskiego, 1929;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek eklektyczny o cechach klasycystycznych, piętrowy, wzniesiony na planie kwadratu, podpiwniczony, nakryty czterospadowym dachem. Elewacje zdobi skromny detal architektoniczny: boniowanie, okna parteru ujęte pilastrami i zamknięte ozdobnymi gzymsami, okna mezzaninu podzielone płycinami. Przed wejściem umieszczonym w fasadzie przebiega podjazd, nad którym znajduje się balkon dźwigany przez cztery filary. Od strony południowej umieszczono drugie wejście poprzedzone niewielką werandą, zwieńczoną trójkątnym szczycikiem. Prowadzą do niej boczne jednobiegowe schody.

Park

Park z 3. ćwierci XIX w. o powierzchni 0,94 ha. Został założony przez Emila Czarlińskiego, na łuku drogi Chełmża - Pigża. Przecięty jest kilkoma alejkami, przy których u wylotu ustawiono figury, m.in. Matki Boskiej. Założenie parkowe było dość duże, otaczało cały pałac i dochodziło do nieistniejących dziś od płd-zachodniej strony zabudowań gospodarczych. Pierwotnie był to park angielski i liczył około 2,5 ha. Sąsiadował z założonym przez Czarlińskiego sadem owocowym (od strony południowej). Obsadzony był zachowanymi do dziś platanami, sosnami, kasztanowcami, robinią akacjową i grabem pospolitym. Część drzew pochodziła jeszcze sprzed założenia parku. W 2. połowie XIX w. dosadzone zostały magnolie, kasztanowce białe, lipy, modrzewie, buki zwyczajne, dęby bezszypułkowe, klony i miłorzęby. W poszyciu występuje bez lilak, bez czarny, śnieguliczka i głóg jedenoszyjkowy.
W czasie wojny pod zarządem niemieckim w parku dokonano nasadzeń kilku sztuk klona jesionolistnego. Po wojnie park został zdewastowany, zmniejszono jego obszar i zaniedbano sad owocowy. Wiele drzew zostało uszkodzonych lub wyciętych. Park jest zadbany, ale jego dawna kompozycja przestrzenna jest nieczytelna.

Inne

8 stycznia 1862 r. w Brąchnówku urodził się Stefan Łaszewski, pierwszy wojewoda pomorski (zm. w 1924 r.). Obok dworu znajduje się pamiątkowa tabkica ufundowana przez mieszkańców w 90. rocznicę objęcia urzędu.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011