Zboże

Stan obecny

Dwór w ruinie. Własność ANR w dzierżawie.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1453 r. Począwszy od czasów późnego średniowiecza wchodziła ona w skład klucza dóbr więcborskich. Szczegółową historię tej majętności można znaleźć w naszym katalogu, w opisie zamku we Więcborku. Jedyną różnicę stanowi fakt, że w źródłach znajdujemy rodzinę Ostrorogów, którzy prawdopodobnie byli właścicielami Zboża w 1. poł. XVIII w. Informacja z 1653 r. mówi, że wieś dawała po 1 korcu żyta i tyleż owsa mesznego, zaś skrypt z 1743 r. o oddawaniu 42 wierteli (wiertel - jedn. objętości albo masy, inaczej czwartak) żyta, 10 jęczmienia i 11 żyta, lub ekwiwalent pieniężny za to zboże. Od 2. poł. XVIII w. wieś wraca pod panowanie Potulickich, z których wychodzi - podobnie jak Więcbork, w 1. poł. XIX w. W 1766 r. Zboże zamieszkiwało 149 osób (148 ewangelików i 1 katolik). 20 lat później miał miejsce pożar, podczas którego spaliło się 12 domów i 11 stajni. Pozostały tylko zabudowania karczmarza, 2 zagrodników i jednego z 2. sołtysów. W 1789 r. we wsi było 14 dymów. W XIX w. Niemcy przezwali wieś Gruenlinde. Leżała ona w powiecie złotowskim i posiadała 907 ha, w tym 632 ha ziem uprawnych, 115 ha łąk i 36 ha lasów. Było tu 39 domów i 56 dymów z 340 m-cami, w tym 291 ewangelików; reszta katolicy. Dwór został wzniesiony dla ówczesnych niemieckich właścicieli ok. 1890 r. W 1896 r. wielki pożar ponownie zniszczył połowę wsi. Na przełomie XIX i XX w. została ona rozparcelowana a na ziemiach majątku powstał szereg gospodarstw, głównie niemieckich rolników. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. dwór wraz z resztówką znalazł się w rękach Kazimierza Przybylskiego. Oprócz niego największe gospodarstwa w Zbożu posiadali: Jan Wenlitz (104 ha), Karol Pahl (82 ha), Juliusz Pahl (90 ha), Berta Bublitz (79 ha), Arnold Karau (61 ha) i Bruno Wiedehöft (65 ha). Po wybuchu 2. wojny światowej Przybylski został aresztowany przez Niemców i zamordowany w obozie w Radzimiu. Po wojnie jego rodzinę wysiedlono, a na terenie folwarku utworzono PGR, podlegający pod zakład we Więcborku. W budynku dworu utworzono mieszkania dla pracowników, które znajdowały się tam do 1986 r. Później opuszczony, zaczął popadać w ruinę.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902
Książka Adresowa Gosp. Rolnych pow. 50 ha Woj. Pomorskiego, 1929
Strona internetowa powiatu sępoleńskiego
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteka Kórnicka PAN
Renata Kaja "Przewodnik po zespołach pałacowych i dworskich..." B-szcz, 2002
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wziesiony na planie prostokąta w dłuższej osi zbliżonej do W-E, wejściem skierowany na południe, parterowy z mieszkalnym poddaszem, nakrytym dwuspadowym dachem. W obu elewacjach nieznaczne ryzality połączone piętrową wystawką. Elewacje posiadały ozdobne gzymsy oraz boniowanie. Już w 2009 r. stan budynku groził zawaleniem.

Park

Park z k. XIX w. o pow. ok. 0,5 ha, zajmujący południową połowę działki ew. nr 041302_5.0022.200/4 o pow. 1,1768 ha (Geoportal). Całe połacie drzewostanu na płn. części działki zostały wykarczowane i zamienione na pola uprawne, bądź pozostają jako nieużytki. Ocalały fragment starodrzewu koncentruje się w okolicach ruin dworu i we wsch. części parku. W parku nadal rośnie kilkanaście gatunków drzew i krzewów oraz znajduje się wyschnięty staw.

Inne

Zabudowania gospodarcze

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011