Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Wybcz
zdjęcie Marek Kujawa 2009
Miniatura WybczMiniatura Wybcz

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Tymoteusz SłowikowskiMarek Kujawa

Wybcz

Wibsch

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:toruński
Gmina:Łubianka
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy, nr rej.: A/1339/1-2 z 13.11.2007

Stan obecny

Szkoła podstawowa im. ks. Stanisława Kujota

Historia

Pałac z 1854 r.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1364 r., kiedy to nabyli ją bracia Piotr i Tylmann, synowie Hanusza von Soest. Własność tę potwierdził wielki mistrz krzyżacki Winrich von Kniprode i w 1376 r. wystawił dla osady nowy przywilej lokacyjny. Jej wcześniejsze nazwy w zapiskach to: Wypitz, Weipitz, Weibitsch i najpopularniejsza - Wypcz. W czasach krzyżackich wieś leżała w komturstwie starogrodzkim i obejmowała 48 włók od których płacono 41 grzywien czynszu. Później znalazła się w komturstwie bierzgłowskim. W 1405 r. we wsi mieszkali Pietrasz cziris i Jan z Lipna. W 1454 r. król Kazimierz Jagiellończyk przekazał ją w ręce wojewody chełmińskiego, Gabriela Bażyńskiego, a ten w zamian za udzieloną pożyczkę 600 węgierskich dukatów, przekazał Hermannowi Pape. Po II pokoju toruńskim wieś stała się tzw. królewszczyzną, administrowaną przez wojewodę chełmińskiego. W 1520 r. król Zygmunt I Stary nadał Wybcz radzie miasta Torunia. W 1543 r. za tę samą kwotę miasto zastawiło Wypcz Karolowi Wypczyńskiemu. W 1570 r. miejscowość wchodziła w skład szlacheckich dóbr Torunia. Folwark liczył wówczas 16 łanów, znajdowały się tu również dwie karczmy. Oprócz tego część gruntów należała do włościan, którzy dawali po pół korca żyta i tyleż owsa mesznego od każdej włóki. Na pocz. XVII w. właścicielem wsi był rajca Koyen, następnie rada miasta wydzierżawiała wieś. W poł. XVII w. cała wieś dawała po 2 korce żyta i tyleż owsa mesznego. Dzierżawcami byli kolejno: Jakub Giering (1694-1695), Bogusław Ernst von Denhoff (1696-1699), Gross, Gottfried von Buttner (pocz. XVIII w.), Abramson, Mikołaj Jackowski, Tomasz Ciborski i niejaki Zdrojewski. Od 1765 r. właścicielem był Albrecht Dóbrski, a następnie jego syn Hipolit (1789 r.). W 1806 r. dobra nabył niejaki Morawski, a w 1810 r. Horst von Parpart z Pinczyna k. Starogardu Gd. W 1834 r. dziedzic otrzymał tytuł szlachecki, zaś dobra zaszczytne miano \\\"dóbr rycerskich\\\" - Rittergut. W XIX w. opisywane są jako leżące nad nad szosą z Torunia do Chełmna i obok brukowanej drogi do dworca kolejowego w Nawrze. Horst von Parpart miał syna Juliusa Friedricha (1815-1876), który w 1852 r. odziedziczył dobra, a 2 lata później rozpoczął budowę okazałego pałacu, wg. projektu architekta Martiny z Torunia. Budowę ukończono ok. 1861 r. Julius ożeniony był z Bertą Wilhelminą Nehring (1825-1888). Owocem tego związku byli synowie: Benno Karl (1846-1903), Edwin Eduard (1851-1927) i Bruno Julius (1853-1908). W 1885 r. wraz z Wypczykiem dobra liczyły 883 ha, w tym 692 ha ziem uprawnych i 8 ha łąk. W Wypczu znajdowało się 15 domów i 68 dymów z 276 m-cami. Po śmierci Edwina dobra oficjalnie odziedziczył niepełnoletni krewniak, Horst Christian von Parpart. Majątkiem zarządzał Georg Fiedler, zaś pałacem lokaj. Młody dziedzic odwiedził Wybcz tylko raz w życiu; zginął śmiercią lotnika w 1944 r. W styczniu 1918 r. część działek przeszła na własność Skarbu Państwa Polskiego. Część ziemi sprzedano (lub wydzierżawiono) rodzinie Borczyńskich, zaś oficjalnym właścicielem 500-hektarowego majątku był do 1927 r. Edwin Parpart. W 1930 r. wieś liczyła 300 m-ców. W 1939 r. rozparcelowano dobra, właścicielom pozostawiając jedynie 75 ha wraz z dworem i parkiem. Po wojnie pozostałości folwarku przejął skarb państwa, zaś pałac początkowo stał opuszczony. W 1948 r. budynek przeznaczony został na cele oświatowe. Wówczas też dokonano jego przebudowy i utworzono szkołę podstawową.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Portal internetowy "Lapidaria, zapomniane cmentarze Pomorza i Kujaw":
http://lapidaria.wikidot.com/cmentarz-ewangelicki-rodowy-wybcz
Wikipedia;
Księga adresowa Polski, 1930;
Geoportal, Mapster:
http://www.amzpbig.com/maps/2876_Birglau_1909.jpg



Opis

Pałac eklektyczny. Budynek murowany z cegły na wysokiej podmurówce z kamienia, otynkowany, podpiwniczony. Wzniesiony na planie przypominającym obróconą o 45 stopni literę "H", dwu, i trójkondygnacyjny, z prostokątną wieżą od str. północnej, na osi budynku. Piętrowy korpus główny nakryty jest dachem dwuspadowym. Przez południową część przechodzi prostopadle wydłużony czterospadowy dach, spinający ryzality wschodni i zachodni, przy czym zachodni przypomina raczej sześciokątną basztę; posiada wysokie, półkoliście zwieńczone i zamurowane okna. Do południowej ściany szczytowej dostawiona jest niewielka piętrowa przybudówka z półokrągłym balkonem na wys.1 piętra. Wspomniana wieża w części północnej posiada po bokach niższe, prostokątne, dwukondygnacyjne części, zryzalitowane względem korpusu. W trakcie remontów elewacje budynku pozbawiono cech stylowych.

Park

Park krajobrazowy z 2. poł. XIX w. o pow. ok. 4 ha. Rośnie tu cenny starodrzew z okazami liczącymi do 300 lat. Wśród kilkunastu gatunków parkowych drzew na szczególną uwagę zasługują pomniki przyrody, w poczet których wpisano 6 dębów szypułkowych, 4 buki czerwonolistne, lipę drobnolistną i surmię zwyczajną. Park jest względnie zadbany. Na jego terenie znajdują się relikty cmentarza rodowego Parpartów. Główna część starodrzewu wraz ze stawem i pałacem zajmuje dz. ew. nr 041505_2.0009.161 o pow. 4,038 ha. Do parku należy też zaliczyć działki nr 162 i częściowo wykarczowaną nr 169, łącznie o pow. ok. 1,1 ha, na których przed 2. w. św. znajdował się sad. (Geoportal).

Inne

Budynki gospodarcze, czworaki i mleczarnia;
Cmentarz rodowy w parku.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.