Ugoszcz

Stan obecny

Dom Pomocy Społecznej \\\"Kombatant\\\".

Historia

Pałac z lat 60-tych XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1418 r. z okazji sporu prowadzonego przez jej właściciela, Mikołaja Ugoskiego. Do Ugoskich wieś należała również w XVI w. Pod koniec XVII w. należała do Piegłowskiego i Radziemskiej, a następnie Zielińskich. To tu w okresie wojny północnej ukrywał się arcybiskup lwowski Konstanty Zieliński herbu Świnka. Arcybiskup był poszukiwany za to, że 4 października 1704 r. koronował w Warszawie Stanisława Leszczyńskiego na króla Polski.
Obecny pałac wybudowany został na polecenie Julii z Piwnickich Borzewskiej. Stanął on na miejscu starego dworu, z 2 poł. XVI w. Właścicielka na mocy aktu spadkowego przekazała majątek synowi - Zdzisławowi, który gospodarzył tu do 1884 r. Następnie Ugoszcz przejął jego syn Antoni, który zajął się podniesieniem kultury rolnej w rodzinnych dobrach. Był działaczem, członkiem wielu towarzystw, członkiem sejmiku lipnowskiego. Zginął w 1920 r., a majątek po nim odziedziczyła jego żona Helena Konstancja z Grotowskich, która zarządzała dobrami do śmierci w 1939 r. Następnie, do 1943 r. właścicielką Ugoszcza została Helena Sumińska. W 1946 r. majątek przejął Skarb Państwa Polskiego. W pałacu mieściła się szkoła, potem Klub Rolnika, biblioteka, sklep i mieszkania prywatne, a w latach 70-tych Wiejski Ośrodek Zdrowia.

Opis

Pałac eklektyczny. Budynek murowany z cegły wypalanej, otynkowany, jednopiętrowy, częściowo podpiwniczony. Wybudowany na planie nieregularnego prostokąta, z pięcioboczną oranżerią od wschodu i ryzalitem zwieńczonym dwupiętrową wieżą od zachodu. Wejście frontowe umieszczone jest od północy i poprzedzone kolistym podjazdem oraz długą aleją prowadzącą poprzez park do bramy wjazdowej. Fasada składa się z części środkowej, elewacji ryzalitu narożnego od zach. i elewacji oranżerii od wsch. Punkt centralny siedmioosiowego korpusu głównego pałacu stanowi mocno wysunięty z lica ściany, bogato rozbudowany portyk, nad którym znajduje się taras widokowy. Portyk wsparty jest na dwóch masywnych filarach i dwóch gładkich kolumnach. Lica filarów wypełnia prostokątna płycina z symetrycznym ornamentem roślinnym. Pomiędzy filarami umieszczono dwie wysmukłe kolumny kompozytowe. W tyle portyku, na podmurówce stoją cztery kolumny na prostych bazach, posiadające gładkie trzony. Kolumny i filary podtrzymują architraw oraz szeroki fryz zwieńczony gzymsem. Ponad nim wznosi się taras z balustradą tralkową. Na pierwszym piętrze, w środkowym punkcie ryzalitu znajdują się drzwi, ponad którymi przerzucona jest głęboka archiwolta, wypełniona bogatą dekoracją architektoniczną. Poniżej na ścianie znajduje się tondo, a w nim amorek trzymający kosę, obok niego koło i radło - symbole pracy na roli. Od strony zach. do głównego korpusu przylega dwuosiowy ryzalit, zwieńczony trójkątnym szczytem. Elewację zach. pałacu stanowi ściana ryzalitu, szersza od głównego korpusu, z przylegającą do niej ośmioboczną wieżą umieszczoną na osi środkowej, do której prowadzi wejście boczne z parterową przybudówką od strony płn. Elewacja ogrodowa (płd.) jest bardzo dekoracyjna i składa się z dwóch ryzalitów bocznych i części środkowej. Ryzalit zachodni, wysunięty znacznie z lica ściany, jest dwuosiowy, zakończony trójkątnym szczytem. Natomiast ryzalit wschodni jest trójosiowy. Nad środkowym oknem piętra znajduje się archiwolta, a pod nią tondo przedstawiające putto wsparte na kiju, obok baran, pies i gałązka winnej latorośli symbolizujące pasterstwo i uprawy. Elewację ryzalitu wieńczy trójkątny naczółek z dekoracyjnym gzymsem. Mieszcząca się pomiędzy ryzalitami część środkowa elewacji płd. jest poprzedzona tarasem. Do wnętrza prowadzą dwa wejścia umieszczone na osi środkowej i prawej. Elewacja wsch. pałacu składa się z szerszej części lewej, wysuniętej znacznie w stosunku do lica, jednoosiowej części prawej, zwieńczonej trójkątnym naczółkiem oraz dobudowanej pięciobocznej oranżerii, z oknami zakończonymi półkoliście. Nad oranżerią znajduje się taras, ograniczony tralkową balustradą. Ponad wejściem na taras znajduje się tondo przedstawiające Hermesa wspartego na trójzębie z kaduceuszem i trzosem w ręku - symbolem pokoju i handlu.
Wnętrze pałacu składa się z dwóch części, wprawdzie połączonych ze sobą, ale świadczących o różnych funkcjach, które spełniały. Część główna posiada układ dwutraktowy, z sienią. Pokoje mają charakter reprezentacyjny i zajmują cały budynek, poza ryzalitem zachodnim, który jest drugim członem pałacu. Został on wybudowany na miejscu dawnego dworu, a układ jego wnętrza jest dwutraktowy, z korytarzem przebiegającym od zachodu na wschód. Z każdej strony znajdowały się dawniej po dwa pokoje. Korytarz pełnił rolę komunikacyjną pomiędzy nimi, a także miał połączenie z jadalnią przez drzwi w jej płn. - zach. narożniku.
Pałac jest otoczony murem, w nim od płn. znajduje się brama wjazdowa, której skrzydła wypełnia dekoracyjnie rozwiązana krata. Od strony wsch. pałacu stoją współcześnie wzniesione budynki dawnego PGR, od zach. - trzy budynki dawnego folwarku.

Park

Park krajobrazowy z 2 poł. XIX w., założony w 2 poł. XIX w. przez Antoniego Borzewskiego, przekomponowany po 1904 r. wg projektu Stefana Celichowskiego. Po 1945 r. dokonano tu nowych nasadzeń. W części zach. w pobliżu domku ogrodnika znajdował się ogród warzywny przeznaczony na potrzeby mieszkańców pałacu. W płn.-wsch. części parku zlokalizowany był folwark. Od pałacu prowadziła do niego aleja lipowa, zakończona niewielką furtką w murze. Na południe od folwarku położony był niewielki sad. Drzewostan parku reprezentowany jest przez 45 gatunków drzew i krzewów. Najliczniej występuje tu klon pospolity, lipa drobnolistna oraz kasztanowiec. Z gatunków obcych występują: kasztanowiec biały, sosna wejmutka, platan klonolistny, sumak octowiec, lipa drobnolistna, choina kanadyjska. Wiek drzew określa się na 100-200 lat. Walory przyrodnicze parku uzupełnia bogaty podszyt m.in. bez czarny. Od strony płd., w miejscu znacznego obniżenia terenu, znajduje się jezioro Ugoszcz.

Inne

Murowane ogrodzenie z bramą z 2 poł. XIX w
Zabudowania folwarczne z 2 poł. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011