Tuczno

Stan obecny

Szkoła

Historia

Pałac z 1868 r.
Tuczno znane też dawniej jako Thuz, Tuzna, Thurzna, Tucznow, Thuczno, było niegdyś królewszczyzną w starostwie inowrocławskim. W XIII w. książęta kujawscy ufundowali tu kościół pw. św. Ap. Piotra i Pawła. Pierwsza informacja źródłowa pochodzi z dokumentu księżnej Salomei, wdowy po księciu kujawskim Ziemomyśle wystawionym 27.IV.1292 r. W dokumencie tym figuruje ?Michael plebanus de Thuz?. W 1326 r. z nadania księcia Przemysława 2 łany w Tucznie otrzymał włodarz ?Drazo?. Zmarły 5.XI.1370 r. król Kazimierz Wielki zapisał w testamencie księciu słupskiemu Kazimierzowi (Kaźkowi) oprócz innych nadań również północną część kasztelanii inowrocławskiej wokół Tuczna (terytorium tuczeńskie). W 1377 r., po śmierci Kaźka, rządy nad Kujawami inowrocławskimi objął z nadania Ludwika Węgierskiego książę Władysław Opolczyk. Nowy władca wystawił w Tucznie 26.III.1380 r. przywilej dla inowrocławskich tkaczy sukna. 25.I.1390 r. Opolczyk zapisał ziemię tuczeńską w posagu swej córce Jadwidze, wydanej za brata Jagiełły księcia Wigunta - Aleksandra.
Po rychłej śmierci Wigunta - Aleksandra i usunięciu Władysława Opolczyka, w 1392 r. ziemia tuczeńska wraz z całymi Kujawami zachodnimi powróciła pod władzę królewską. W czasie wojny z Zakonem Krzyżackim, Władysław Jagiełło idąc z wojskiem w celu oswobodzenia Bydgoszczy z rąk krzyżackich, obozował 28.IX.1409 r. nad brzegami jeziora w Tucznie. Król Zygmunt August w 1552 r. nadał Tuczno Mikołajowi Trzebuchowskiemu, późniejszemu kasztelanowi gnieźnieńskiemu, w zamian za wieś Jaksice. Nadaniem Zygmunta Augusta z 1559 r. wieś trzymała w dożywociu Fedora Bohowitynowiczówna, wdowa po Mikołaju Trzebuchowskim. W 1583 r. Tuczno dzierżawił F. Proński, syn Fedory Trzebuchowskiej z jej pierwszego małżeństwa z Fryderykiem Prońskim, wojewodą kijowskim. Następnym dzierżawcą Tuczna był od dnia 30.VIII.1588 Krzysztof Dzierżek, chorąży trocki. Posesorem sołectwa w Tucznie był Wojciech Staręski, który za zgodą królewską 5 V 1596 r. scedował je na rzecz Krzysztofa Dzierżka.
W czasie lustracji z lat 1616-1620 Tuczno dzierżawił Abraham Krzewski h. Bończa, z Kierza w pow. lubelskim, sekretarz królewski w latach 1600-1609, wojski lubelski w 1618 r., zmarły w 1620 r.. Abraham Krzewski otrzymał wieś w dożywocie przywilejem królewskim z dnia 28 VII 1601 r. Sołectwo dzierżył przywilejem Zygmunta III z 9.V.1596 r. również Abraham Krzewski. Tenże dzierżawca zbudował w Tucznie wiatrak. W skład tej królewszczyzny wchodziły również dwa jeziora. Po śmierci Abrahama Krzewskiego, król Zygmunt III 15 VII 1620 r. nadał Tuczno w dożywocie Wacławowi Kiełczewskiemu, kasztelanowi lędzkiemu. W. Kiełczewski otrzymał jeszcze sołectwo, młyn i karczmę w tej wsi. Przywilejem królewskim z 5.VII.1621 r. potwierdzenie praw do wsi otrzymała Marianna Kiełczewska, żona Piotra Kiełczewskiego h. Pomian z Kiełczewa w powiecie konińskim, zmarłego w 1615 r.
Następnym posesorem Tuczna był Samuel Konarski h. Ossoria, w latach 1620-1629 wojewoda pomorski, następnie w latach 1629-1641 wojewoda malborski. Dzierżawcą Tuczna mocą aktu królewskiego datowanego w Warszawie 24 IV 1646 r. był w owym czasie Andrzej Konarski, syn nieżyjącego już wtedy wojewody malborskiego Samuela i jego trzeciej żony, Izabeli z d. Karnkowskiej, która za zgodą króla Władysława IV scedowała królewszczyznę synowi; przywilejem króla Jana Kazimierza z dnia 5 IV 1655 r. Główny dzierżawca majątku często posługiwał się, zwłaszcza w okresie powojennej odbudowy poddzierżawcami, byli to najczęściej przedstawiciele miejscowej drobnej szlachty. Po śmierci Andrzeja Konarskiego, podkomorzego pomorskiego w 1687 r. dobra tuczeńskie przejął jego syn Michał. Po jego śmierci właścicielem Tuczna w 1688 r. został drugi syn podkomorzego Zygmunt Konarski, który w bitwie pod Chocimiem (1673 r.) stracił oczy wypalone wystrzałem.
Przed 1710 r. Tuczno przeszło w ręce Stanisława Lińskiego, a następnie wdowy po nim Krystyny z Proszczewic Lińskiej z synami Kazimierzem, Andrzejem, Janem i Władysławem. Jeszcze w 1724 r. posiadaczem Tuczna był Kazimierz Liński. W 1727 r. po raz pierwszy pojawia się nazwisko nowego dzierżawcy królewszczyzny Ludwika Boruckiego, kasztelana brzeskiego. Jako posesor Tuczna jest również wymieniany Andrzej Cieński, miecznik kruszwicki. Od roku 1747 jako dzierżawca Tuczna występuje Adam Józef Ostrowski, żupnik wielkopolski. Ostrowski zmarł w Tucznie 30 VII 1755 r. Przywilejem króla Augusta III z 22.XI.1756 r. dzierżawcą Tuczna został Józef Komierowski h. Pomian, od 1762 r. cześnik inowrocławski. Józef Komierowski, za zgodą królewską z dnia 22 II 1767 r. odstąpił dzierżawę Ignacemu Trzcińskiemu, podczaszemu inowrocławskiemu.
Po I zaborze Tuczno jako królewszczyzna została przekształcona w domenę państwową, lecz osoba dzierżawcy nie zmieniła się. Dobra tuczeńskie pozostały w rękach Ignacego Trzcińskiego, a następnie jego syna aż do 1792 r. Po 1793 r. król pruski zabierając starostwa darował Tuczno generałowi Brauschuetz. Przez lata Tuczno nabywali różni właściciele m. in. St. Czaykowski konfederat barski, jego syn Antoni był uczestnikiem powstania kościuszkowskiego. Z braku potomka męskiego Tuczno odziedziczyła córka Leona, Tekla Czaykowska. Po wyjściu za mąż za J. Wichlińskiego rozpoczęła się historia kolejnego wielce patriotycznego polskiego rodu. Wichlińscy całą rodziną brali udział w powstaniu wielkopolskim, Justyna Wichlińska założyła oddział Czerwonego Krzyża w Inowrocławiu. Ród ten był właścicielem majątków Tuczno, Helenowo i Turlejewo, aż do 1939 r.

Opis

Pałac neoklasycystyczny, składający się z budynku głównego i oficyny przylegającej do południowej elewacji. Wejście do pałacu poprzedzają szerokie schody, oraz portyk kolumnowy w wielkim porządku z pseudojońskimi głowicami, zwieńczony trójkątnym frontonem. Zachodnią elewację wychodzącą na park zdobi taras ze schodami, który pełnił funkcję parteru ozdobnego.

Park

Park z 2 poł. XIX w. o układzie przestrzennym nawiązującym do ogrodu renesansowego. Wszystkie części parku w harmonijną całość łączył płynny układ ciągów komunikacyjnych. W części przy jeziorze dominowały wiązy, olchy, oraz wierzby. W latach 50-tych XX w. wykarczowano sad, który zamieniono na pola uprawne, w 1980 r. do płd. strony pałacu dobudowano pawilon na potrzeby szkoły, a w obrębie parku założono boisko sportowe, oraz plac zabaw. Na terenie założenia zachował się cenny drzewostan w wieku 120-160 lat. Reprezentują go głównie lipy drobnolistne, kasztanowce białe i robinie akacjowe. Z gatunków obcego pochodzenia: klony cukrowe, żółte orzechy włoskie, sosny wejmutki i sony czarne, morwy białe, lilaki pospolite, derenie białe, karagany syberyjskie, oraz śnieguliczki białe. W poczet pomników przyrody zaliczone zostały dwie lipy szerokolistne, trzy wiązy szypułkowe, klon cukrowy, wierzba krucha, klon srebrzysty, oraz lipa drobnolistna i kasztanowiec biały o obwodach ponad 410cm w pierśnicy.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011