Trzciany

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Wieś znajdujemy w zapiskach z 1422 r. i później 1453 r. jako Trzcyany. W XV i XVI w. była gniazdem rodowym Trzciańskich, aczkolwiek nazwisko to znajdujemy w różnych postaciach, np gdy w 1473 r. Jarosław Trczinski sprzedał wieś swemu siostrzeńcowi Wojciechowi Sławionowskiemu. Wieś w tamtym czasie zapewne była podzielone, gdyż niektóre źródła wymieniają też Pawłowskich i Świrczewskich. W 1533 r. właścicielem był Mikołaj Sośnicki, który sprzedał ją Andrzejowi Radzickiemu a ten natychmiast odsprzedał za 800 grzywien Maciejowi Tłukomskiemu. Ten zaledwie dwa lata później sprzedał wieś staroście Michałowi Bembnowskiemu. Na pocz. XVII w. wieś należała do Wałdowskich ze Słupów (k. Szubina - przyp.). W 1521 r. Maciej Wałdowski sprzedał dobra Kasprowi Zebrzydowskiemu, za kwotę 9100 florenów. W 1653 r. potomkowie i spadkobiercy Zebrzydowskiego sprzedali cały klucz dóbr więcborskich i sępoleńskich Stanisławowi Smoszewskiemu, synowi Stanisława, kasztelana santockiego, za kwotę 245 tys. złp. Po nim odziedziczył syn Andrzej, który w 1676 r. zobowiązał się sprzedać wieś Kazimierzowi Radolińskiemu. W 1712 r. właścicielką była wdowa po tymże, Elżbieta z Pławińskich a następnie syn jej i Andrzeja - Jan Radoliński. Ten ożenił się z Zofią Garczyńską, z którą miał synów Dominika i Antoniego oraz córki: Katarzynę, Joannę i Dorotę. W 1755 r. Antoni sprzedał swoją część bratu, dzięki czemu ten został dziedzicem całej wsi. Ok. 1758 r. Dominik ożenił się z Anną Radzimińską i zaledwie 4 lata później zdecydował się sprzedać Trzciany Andrzejowi Grabowskiemu za kwotę 60 tys. złp. Grabowski jednak zrezygnował, a nabywcą został Maciej Bylina, syn Wojciecha i Zofii Świejkowskiej. W 1768 r. Bylina sprzedał dobra Aleksandrowi Broniewskimu, cześnikowi dobrzyńskiemu, za 63,5 tys. złp. Do ok. 1782 r. trwały sprawy spadkowe pomiędzy sukcesorami Radolińskich, następnie wieś definitywnie przeszła w ręce Bruniewskich (ok. 1798 r.). W XIX w. znalazła się w rękach niemieckich właścicieli. Byli to kolejno: von Heyden - Zborowski h. Dąb, Mittelstaedt i Kühlbronn. W 1832 r. majątek nabył Henryk Zygmunt Gethe, ożeniony z Augustą Ernestyną Maethner. Majątek za ich "rządów" był w wysokiej kulturze rolnej i otrzymał miano dóbr rycerskich. Ok. 1860 r. dziedzice wsi powiększyli dobra o grunty włościańskie, które wykupili na własność. W 1885 r. łączny obszar tych dóbr wynosił 601 ha, w tym 386 ha ziem uprawnych, 67 ha łąk oraz 93 ha lasów. Było tu 13 domów i 24 dymy zamieszkałe przez 131 osób, w tym 57 wyznania katolickiego, reszta ewangelicy. Do majątku należała też mleczarnia, cegielnia; specjalizował się już wówczas w hodowli bydła. Pod koniec XIX w. dziedzicem był już syn Henryka i Augusty - Herrmann Reinhard. W tamtym też czasie spłonął dwór, na miejscu którego w 1888 r. Bothe wybudował nową siedzibę. Zmarł w 1913 r. a majątek przejął syn z pierwszego małżeństwa - Benon Zygmunt. Ten ożenił się z Polką, Anną Kubiak i z czasem przyjął polskie obywatelstwo. Był m.in. członkiem Bractwa Kurkowego. Do zasług żony należy zapisać utworzenie przedszkola w Sępólnie. Niestety Benon był poważnie chory (psychicznie) i prowadzenie majątku sprawiało mu kłopoty. Dlatego posiadał dzierżawcę a zarazem przyjaciela - Romana Bnińskiego. W 1929 r. majątek liczył 644 ha i przynosił 3636 marek dochodu katastralnego. Na ogólny obszar składało się 232 ha ziem uprawnych, 99 ha łąk i pastwisk, 136 ha lasów, 3 ha nieużytków i 3 ha wód. Majątek posiadał oborę zarodową bydła czarno-białego rasy nizinnej. W 1939 r. rodzina Bothe została wysiedlona. Po 1945 r. dwór i folwark przejął Skarb Państwa Polskiego. Grunta rozparcelowano, a dwór przeznaczono na cele mieszkaniowe. W latach 60. został on częściowo przebudowany. Na terenie folwarku utworzono PGR, zlikwidowany w latach 90. XX w. Następnie pozostałości majątku przejęła AWRSP (obecna ANR). W 2000 r. obiekt kupiła córka ostatniego właściciela - Danuta Bothe-Kłosowska. Zdążyła wyremontować dwór i uporządkować park. Zmarła w 2010 r.
Źródła:
Akta grodzkie i ziemskie > Nakło > Cz. I i II, Teki Dworzaczka, Biblioteka Kórnicka PAN
Akta grodzkie i ziemskie > Poznań > inskrypcje, rezygnacje > XV/XVII/XVIII wiek, tamże
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902
Książka Adresowa Gosp. Rolnych pow. 50 ha Woj. Pomorskiego, 1929
Strona internetowa - Lapidaria, zapomniane cmentarze Pomorza i Kujaw
Strona internetowa powiatu sępoleńskiego
Józef Krzepela "Rody Ziem Pruskich", 1927
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi zbl. do SW - NE, fasadą skierowany na SE (płd.-wschód). Składa się z dwóch dostawionych do siebie brył; korpusu głównego i niższej przybudówki od NE. Piętrowy, nakryty łagodnym dachem dwuspadowym, z wystawką spinającą obie elewacje. Wystawka jest trójkondygnacyjna, dodatkowo posiada niskie poddasze. Elewacje zachowały skromny detal architektoniczny; gzymsy i przyczółki nad oknami.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest w znacznej mierze zachowany. Podwórze gospodarcze rozciąga się w kier. płn.-zachodnim od części rezydencjonalnej.

Park

Park z XIX w. o pow. ok. 2,5 ha. Od str. zachodniej obok parku znajduje się niewielkie (9,5 ha), zarastające jezioro, otoczone mieszanym lasem. Wenątrz parku cmentarz rodowy dawnych wlaścicieli.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011