Strzelce Górne

Stan obecny

Szkoła podstawowa.

Historia

Dwór z 2 poł. XIX w.
Strzelce Górne to wieś położona na skraju doliny Wisły, w odległości około 18 km na północny-wschód od Bydgoszczy. Znana była już w średniowieczu. W tamtym okresie należała do cystersów koronowskich. Wzmianka z 1424 r. mówi, że król Władysław nadał prawa miejskie Fordonowi, wraz z prawem rybołóstwa na Wiśle, aż do granic Strzelec. Po przejściu w ręce prywatne (zapewne pod koniec XIV w.), właściciele Strzelec poczęli nazywać siebie Strzeleckimi. W 1583 r. posiadaczami wsi byli: Gabriel S. z 7 łanami osiadłymi, 8 zagrodnikami, 1 komornikiem i 4 rzemieślnikami; Andrzej S. posiadający 2 łany, 6 zagrodników, 2 komorników i 2 rzemieślników oraz Maciej z 2 łanami, 3 zagrodnikami i 1 ratajem (rataj - pracownik, chłop, rolnik, oracz pracujący też na folwarku).
Pod koniec XVI w. właścicielem wsi został Andrzej Strzelecki, a dalej jego synowie: Stefan i Jan, których w 1600 r. kwitował z długu 440 zł. Jan Ostrowicki. Pod koniec XVII w. część wsi była w rękach Złotnickich, a później Dorpowskich. Oprócz Strzelec w skład rozległych dóbr Dorpowskich wchodziły: Borowno, Piscino, os. Zalesie, Zabłocie pustki. Na pocz. XVIII w. ich dziedzicem był Jan Jakub Dorpowski, który w 1713 r. sprzedał Strzelce wraz z Holendrami i połowę Borówna - Franciszkowi Michałowi Moszczeńskiemu h. Nałęcz, chorążemu brzesko-kujawskiemu, synowi Teodora i Zofii Dąmbskiej h. Godziemba.
Franciszek ożeniony był z Cecylią Jaraczewską (piszącą się z Jaraczewa) h. Zaremba, a ze związku tego pochodziły dzieci: Apolinara, zamężna za Stefana Bąkowskiego; Rozalia Krystyna, zamężna za Antoniego Bagniewskiego; Ludwika, zamężna za Ludwika Ostrowskiego; Władysław Longin; Agnieszka, zamężna za Leona Pławińskiego; Zofia, zamężna za Józefa Wysockiego; Teresa; Teodor, ożeniony z Józefą Mierosławską h. Leszczyc i Andrzej, ożeniony z Elżbietą Urszulą Przebendowską h. Kuna.
Synem kolejnego dziedzica - Teodora (1714-1785) i Józefy był Aleksander Ezechiel Moszczeński (1759-1846), ożeniony z Marianną Radzimińską h. Lubicz. Z tego związku pochodziły dzieci: Prakseda (1780-1816); Antoni (1782-1855), ożeniony z Nepomuceną Prądzyńską h. Grzymała; Jan Nepomucen; Józef (1785-1863), ożeniony z Nepomuceną Bielicką h. Pobóg; Wincenty (1790-1849), ożeniony z Anną Anielą Radońską h. Jasieńczyk i Mateusz ożeniony z Heleną Domiechowską herbu Prawdzic, a następnie z Klotyldą Dzierżanowską.
Spośród w. wymienionych, dziedzicem Strzelec został około 1840 r. Józef Moszczeński. Z jego związku z Nepomuceną pochodziły córki: Norberta (1830-1844), zamężna za Henryka Łempickiego i Władysława (1822-1912), zamężna za Ignacego Goetzendorf-Grabowskiego (piszącego się z Grabowa) h. Zbiświcz oraz syn Bolesław (1831-1883), ożeniony z Marią Kleofasą Milewską. Prawdopodobnie właśnie dla Moszczeńskich w latach 1860-1861 wzniesiony został obecny pałac. Później podlegał on licznym przebudowom.
Około 1888 r. Strzelce Dolne (Nieder Strelitz) wraz z osadą Spalony Młyn tworzyła okręg wiejski liczący 20 domów, zamieszkałych przez 146 osób, w tym 30 katolików i 116 ewangelików. Strzelce Górne (Ober Strelitz) wraz z Parawem tworzyły okręg dworski, liczący 11 domów, zamieszkałych przez 199 osób, w tym 107 katolików i 92 ewangelików. Do dworu należało 524 ha gruntów, w tym 408 ha ziem uprawnych, 18 ha łąk i 43 ha lasów. Majątek specjalizował się w hodowli bydła holenderskiego. W tamtym czasie była tu już cegielnia i suszarnia buraków.
W 1926 r. właścicielem majątku liczącego 500 ha był Karol Franke. Na ogólny areał składało się 400 ha ziem uprawnych, 20 ha łąk i pastwisk, 50 ha lasów i 30 ha nieużytków. Zarządcą był w tamtym czasie Claus Neubert. Czysty dochód gruntowy z majątku (podawany do wyliczenia podatku) wynosił wówczas 2388 talarów, a oprócz upraw hodowano tu bydło rasy nizinnej oraz konie półkrwi szlachetnej. Po 2. wojnie światowej majątek został znacjonalizowany, a w budynku pałacu powstała szkoła.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony jest na planie nieregularnego kwadratu, Bryła budynku jest rozczłonkowana, złożona z licznych form prostopadłosciennych, w głównym korpusie dominują wyższe bryły traktów, nakryte płaskimi dwuspadowymi dachami krytymi papą, zawierającymi użytkowe poddasza. Murowany z cegły i otynkowany, na podmurówce z ciosanych kamieni polnych, w całości podpiwniczony. Część środkowa budynku jest niższa, trójosiowa, cofnięta. Ryzality boczne są dwuosiowe. Parter i pierwsze piętro dzieli prosty gzyms. Od płn.znajduje się trójkondygnacyjna, prostopadłościenna wieża nakryta czterospadowym, ostrosłupowym dachem. Przy wieży boczne wejście oraz sześciokątna, parterowa przybudówka z balkonem, przy tym samym szczycie kolejna parterowa przybudówka, również z niewielkim balkonem. Przed częścią środkową znajduje się obszerny taras z jednobiegowymi schodami o murowanych balustradach. Przed dworem w osi wejściowej znajduje się droga dojazdowa zakończona kolistym podjazdem z klombem pośrodku.

Park

Park krajobrazowy z 2. poł. XIX w. o pow. około 5 ha. Założenie położone jest na terenie Zespołu Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych, łączy się z mieszanym lasem dochodzącym do zbocza doliny. Zachowany jest tu cenny starodrzew z wieloma okazami pomnikowymi. Są to: dąb szypułkowy o obw. w pierśnicy 542 cm, 2 buki zwyczajne 326 i 405 cm, cis pospolity o obw. 186 cm, cisy krzewiaste, modrzew europejski o obw. 243 cm oraz lipa drobnolistna o obw. 640 cm.

Inne

Kościół pw.św. Stanisława Kostki z 1986 r.
Cmentarz ewangelicki z przeł. XIX i XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011