Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Skarpa
2010, zdjęcie Marek Kujawa
Miniatura SkarpaMiniatura SkarpaMiniatura Skarpa

Zdjęcie archiwalne

Miniatura Skarpa
Zdjęcie Marek Kujawa

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Skarpa

Skarpi, Scharfenort (1942-1945)

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:sępoleński
Gmina:Sępólno Krajeńskie
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Obiekt:dwór, poł. XIX, 1895 r., nr rej.: 103/A z 18.12.1981

Stan obecny

Własność prywatna.
Budynek opuszczony.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1446 r. W 1450 r. znajdujemy tu Jana i Piotra oraz niejakiego Gotarda, a w 1453 r. Janusza. Wszyscy oni pisali się ze Skarpy; w tym czasie posługiwali się już nazwiskiem Skarpskich. Po raz pierwszy znajdujemy to nazwisko w źródłach pisanych w 1470 r., gdy Piotr Skarpski sprzedał 5 i pół łanu Januszowi Klunskiemu za kwotę 40 grzywien. Kilka lat później ten miał już 8 łanów we wsi, na których zapisywał 80 grzywien posagu i tyleż wiana żonie Annie. W 1510 r. sprzedał 10 łanów pustych Janowi Zebrzydowskiemu, a ten 5 lat później odsprzedał je Mikołajowi Pamiętowskiemu. Do 2. poł. XVI w. wieś podzielona była pomiędzy Pamiętowskich, Skarpskich i Klunskich. Na skutek rozlicznych transakcji, w 1575 r. całość tych dóbr skupili w swoich rękach Kasper Żernicki i Maciej Myślęcki. Ten drugi ożenił się z Małgorzatą Skarpską, a w 1578 r. odkupił od Żernickiego jego część i został jedynym dziedzicem Skarpy. Myślęccy mieli dwóch synów: Mikołaja i Jana, późniejszego księdza - proboszcza międzyrzeckiego. W 1604 r. Jan sprzedał swoją część bratu i tym sposobem Mikołaj został jedynym właścicielem Skarpy. Ok. 1607 r. dziedzic ożenił się z Reginą Wałdowską a już dwa lata później sprzedał wieś Januszowi Grzymułtowskiemu, kasztelanowi bydgoskiemu, staroście średzkiemu; za kwotę 5700 złp. Ten miał synów: Jana - opata z Lądu i Stanisława - starostę średzkiego oraz córkę Elżbietę. Elżbieta wyszła za Jana Werdę, starostę z Nowego nad Wisłą. Grzymułtowscy w tym czasie trzymali też Klonię, Obodowo, Sośno i młyn Karczew. Cały majątek w 1622 r. wyderkowali Werdzie za 22,5 tys. złp. Córką tegoż Jana była Barbara, która wyszła za Samsona Garczyńskiego. Garczyńscy odziedziczyli dobra, a po śmierci Samsona spadły one na Damiana Garczyńskiego. W 1674 r. Damian zapisywał żonie - Annie Radomickiej - posag na Skarpie i Kloni w wys. 32303 złp. W kolejnych zapiskach pojawia się Krzysztof Garczyński; nie wiemy czy to brat Damiana (?), w każdym razie w 1725 r. dziedzicem był już syn tegoż i Marii Wilczyńskiej - Andrzej. W 1730 r. zapisywał na połowie Skarpy 30 tys. złp. posagu swej żonie - Annie Trzebińskiej, córce Hiacynta i Katarzyny Biegańskiej. Miał on siostrę - Zofię, która wyszła za Jana Radolińskiego. W 1733 r. spisali w Skarpie komplanację (ugodę dot. podziału zysków z majątku). 3 lata później Andrzej sprzedał połowę majątku swemu bratankowi - Mateuszowi Garczyńskiemu. Ten jednak już po 4 latach sprzedał majątek Ignacemu Wałdowskiemu ze Słupów (k. Szubina - przyp.). W drodze wiana dobra przeszły na Wawrzyńca Działyńskiego, który ożenił się z Cecylią Wałdowską, a następnie na ich syna Teodora Hipolita. Ten w 1762 r. sprzedał Skarpę Aleksandrowi Broniewskiemu, cześnikowi dobrzyńskiemu. Kilka lat później dobra nabył Maciej Bylina który też nie zagrzał długo miejsca w Skarpie, sprzedawszy ją ok. 1780 r. Aubrachtom-Prądzyńskim h. własnego (Księżyc). W 1782 r. w Wałdowie Anna Prądzyńska zaślubiła Józefa Trzcińskiego z Ostrowa nad Gopłem. Dziedzicem w tym czasie był Rafał Prądzyński ożeniony z Anną Jezierską. Mieli oni syna Lucjana (1812-1860), który ożenił się z Marią Koszember-Łyskowską h. Doliwa. W poł. XIX w. wybudowali oni w Skarpie nowy dwór, na miejscu starszego budynku. Mieli pięcioro potomstwa, w tym syna Józefa (1850-1909) - kolejnego dziedzica Skarpy. Z jego inicjatywy na przełomie XIX i XX w. dwór został przebudowany. W 1906 r. Józef nabył majątek rycerski Ostrówek, dla swojego syna Lucjana. Zmarł 3 lutego 1909 r. i pochowany został w grobowcu rodzinnym w Wałdowie. W 1914 r. w Skarpie urodził się Andrzej Józef, syn Lucjana i Antoniny Taczanowskiej h. Jastrzębiec. W 1929 r. majątek liczył 418 ha i przynosił 3975 marek czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 339 ha ziem uprawnych, 75 ha łąk i pastwisk, 2 ha nieużytków i 2 ha wód. Folwark specjalizował się w reprodukcji ziemiopłodów, hodowli konia szlachetnego półkrwi oraz posiadał oborę zarodową bydła czarno-białego rasy nizinnej. Lucjan Prądzyński oprócz prowadzenia gospodarstwa był cenionym działaczem społecznym, patriotą, szambelanem papieskim, działaczem Stronnictwa Narodowego. W 1930 r. ufundował kaplicę w parku, do której prowadziła aleja od dworu. Po wybuchu 2. wojny światowej został wraz z małżonką aresztowany i osadzony w obozie w Karolewie, gdzie zostali zamordowani. Po wojnie właścicielem dawnego majątku został Skarb Państwa Polskiego, a użytkownikiem Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w. W budynku dworu po wojnie mieściło się przedszkole, potem biuro PGR-u i kolejnego zakładu rolnego. Po przemianach ustrojowych folwark przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, która sprzedała obiekt prywatnemu użytkownikowi. Ten podjął prace remontowe, których jednak nigdy nie ukończył. Przez wiele lat obiekt wystawiony był na sprzedaż. Jednym z zainteresowanych kupnem był na pocz. XXI w. znany bydgoski żużlowiec - Tomasz Gollob.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902
Książka Adresowa Gosp. Rolnych pow. 50 ha Woj. Pomorskiego, 1929
Strona internetowa powiatu sępoleńskiego
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteka Kórnicka PAN
Renata Kaja "Przewodnik po zespołach pałacowych i dworskich...", B-szcz 2002
Badania terenowe przeprowadzone w 2009 r.
Wszystkie prawa zastrzeżone!


Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, parterowo - piętrowy, w fasadzie akcentowany piętrowym ryzalitem. Wejście ujęte jest parą kolumn dźwigających odcinek belkowania, zwieńczony balustradą o dekoracji wstęgowej. Po bokach znajdują się dwa gazony. W zwieńczeniu ryzalitu znajduje się attyka ze stiukowym kartuszem, na którym umieszczony jest herb Aubrachtów - Prądzyńskich. Na przeł. XIX i XX w. rozbudowany o skrzydło zachodnie.

Park

Park z XIX w. o pow. 2,5 ha (nie licząc stawu). Teren parku obecnie znajduje się na kilku różnych działkach ewidencyjnych. Założenie jest malowniczo położone na zboczu opadającym w stronę dużego stawu (1,5 ha). Od dworu niegdyś prowadziły ścieżki w czterech kierunkach, m.in. do kaplicy, które częściowo się zachowały. Park jest zdewastowany - brak użytkownika powoduje szybki i niekontrolowany wzrost samosiewów, głównie krzaków. Rosną tu piękne, wiekowe drzewa, m.in. buki odmiany purpurowej, jesiony wyniosłe, lipy drobnolistne, klony pospolite oraz dęby szypułkowe. W pobliżu głównej drogi usytuowana jest zabytkowa kaplica ufundowana przez Prądzyńskich (ob. czynna - filia parafii w Wałdowie), co głosi pamiątkowa tablica umieszczona przy wejściu do kaplicy. Park stanowi ciekawe skupisko wysokiej zieleni, górującej nad okolicą.

Inne

Murowana kaplica p.w. Wniebowzięcia NMP z 1930 r.
Zabudowania folwarczne z przełomu XIX i XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.