Recz

Stan obecny

Dworek Pod Kasztanami - Dom Spokojnej Starości
Wcześniej (do 2014) - Ośrodek Wypoczynkowo- Rehabilitacyjno-Szkoleniowy, DWOREK w Reczu.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Recz to malownicza wieś położona wśród lasów, nad jeziorem Radeckim, 6 km na zachód od Rogowa, pośrodku odległości pomiędzy Żninem a Gnieznem (po 23 km). Pod koniec średniowiecza we wsi istniały 2 folwarki szlacheckie, a także łany kmiece. Recz należał do parafii w Kołdrąbiu, gdzie kmiecie płacili po groszu dziesięciny z łanu, a zagrodnicy po korcu owsa. W XV i XVI w. właściciele wsi pisali się de Recz, a z czasem ich nazwisko przyjęło formę Radeckich. Oprócz r., w zapiskach z tego okresu przewija się nazwisko Zaleskich.
W 1609 r. dziedzicem połowy wsi był Gabriel Radecki z żoną Zofią Wierzchlejską, natomiast druga część wsi była w posiadaniu Wojciecha Zaleskiego i Wawrzyńca Siernickiego. Kolejnymi właścicielami, całej już wsi, byli: Wygrozowscy, Adam Mietlicki, Jan, a następnie Stanisław Przysiecki (1622 r.), dalej Aleksander - a następnie Jan Popowski (1651 r.). W drugiej poł. XVII w. dobra w R. znalazły się w rękach Korytowskich h. Mora i Włoszynowskich, a na pocz. XVIII w. Jana Lisieckiego, żonatego z Eleonorą Brudzewską. Następnie Recz należał do Franciszka i Stanisława Lisieckich, a następnie Świętosława Tomickiego. Dział Lisieckich był w ich posiadaniu do 1779 r., kiedy to stał się własnością Andrzeja Karłowskiego. Część wsi w tym okresie należała do Macieja Czyżewskiego. Na drugim dziale (po Józefie Boguckim i Garczyńskich) siedział Józef Chmielewski, podkomorzy dworski królewski. W 1785 r. uporządkował on sprawy związane z granicami wsi i dokonał jej połączenia. Do sprawy tej plenipotentami wyznaczył siostrzeńca Ignacego Stanisławskiego, komisarza województwa gnieźnieńskiego i Macieja Wargowskiego. Całą wieś odziedziczyła po nim wdowa, Kunegunda Jarochowska, a następnie Maciej Wargowski.
Po III rozbiorze Polski wieś znalazła się pod zaborem pruskim. Pierwszym znanym dziedzicem w XIX w. był Wojciech Iłowiecki (1765-1847), żonaty z Esterą Nasierowską h. Ślepowron, a następnie ich syn Andrzej (1802-1882), ożeniony z Heleną Bojanowską h. Junosza. Ten walczył przeciw Prusakom, dosłużył się rangi porucznika, a za zasługi dostał Złoty Krzyż. W 1846 r. był oskarżony o zbrodnie stanu, za co więziono go w Moabicie (słynne więzienie w Berlinie). W majątku organizowano także pomoc dla powstańców. Po upadku powstania styczniowego Andrzej Iłowiecki skazany został na więzienie i konfiskatę majątku, z czego go później zwolniono z braku dowodów. Wojciech i Estera oprócz Andrzeja mieli czworo dzieci, natomiast ze związku Andrzeja i Heleny pochodzili: Kordula, Józef żonaty z Heleną Bojanowską h. Junosza, Walenty, Stefan, Estera, Stanisław (1856-1929), żonaty z Anną Arnold (1860-1940), Mateusz, Tadeusz, Józefa i Maria, zamężne kolejno (Józefa w 1880, a Maria w 1900 r.) za Kazimierza Arnolda. Kolejnymi dziedzicami Recza byli Stanisław i Anna Iłowieccy, dla których wzniesiono tu w 2. poł. XIX w. obecny dwór.
Kolejnym właścicielem majątku został Feliks Matecki (zm. w 1884 r.), a następnie Seweryn Mielęcki h. Ciołek (1837-1901), który w 1867 r. ożenił się z Marią Błociszewską h. Ostoja. Ten nabył wieś rycerską Recz w 1882 r. od niejakiego Oppitza za 305 tys. marek. Ze związku Seweryna i Marii pochodziły dzieci: Stanisław; Prot (1869-1933), żonaty z Marią Niegolewską h. Grzymała (1873-1942); Karol; Stanisława, zamężna za Mieczysława Szternberg-Powidzkiego; Antoni; Izabela i Maria. Synem Prota i Marii był Zygmunt (1900-1992), żonaty z Olgą Bieńkowską (1904-1982). Z tego związku pochodzi syn Tomasz (ur. w 1938 r.).
Około 1888 r. wieś stanowiła dominium w powiecie wągrowieckim, liczące 461,61 ha, w tym 376,03 ha ziem uprawnych, 62,13 ha łąk i pastwisk, 8,13 ha nieużytków i 15,32 ha wód. Czysty dochód gruntowy wynosił 5080 marek (dochód podawany do naliczenia podatku gruntowego). Folwark specjalizował się w hodowli bydła holenderskiego. W tym czasie była tu już także cegielnia należąca do majątku. Wieś i dominium posiadały łącznie 17 domów, zamieszkałych przez 257 osób (w tym 1 ewangelik). Zaledwie dwa lata po kupnie Recza przez Mielęckich, majątek został wystawiony na przymusową subhastę i ponownie sprzedany Niemcowi. Później Recz wykupiła Komisja Kolonizacyjna, która rozparcelowała grunty. Resztówka po majątku prawdopodobnie stała się gospodarstwem indywidualnym.
W 1930 r. we wsi mieszkały 242 osoby. Był tu wiatrak J. Braunschweiga, karczma A. Mroza i kowal R. Gustke. Przez wieś prowadziła trasa kolejki wąskotorowej Biskupin – Ośno. Po 2. wojnie światowej w budynku dworku urządzono mieszkania, a następnie ośrodek wypoczynkowy Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej. W XXI w. dwór stał się własnością prywatną. Właściciele urządzili tu miejsce rekreacji i wypoczynku z 18 pokojami, salą konferencyjną, kortem tenisowym i dostępem do jeziora. W 2013 r. obiekt wystawiony był na sprzedaż. Po zmianie właściciela został przekształcony w dom spokojnej starości.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Strona internetowa Dworku: http://www.dworekpodkasztanami.pl
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowy, nakryty dwuspadowym dachem, mieszczącym mieszkalne poddasze. W fasadzie zdobiony skromnym portykiem kolumnowym, zwieńczonym trójkątnym frontonem. Po obu jego stronach znajdują się symetrycznie umieszczone lukarny. W elewacji ogrodowej do budynku dworu przylegają dwie oficyny, umieszczone symetrycznie wzgl. osi wejściowej

Park

Park z XIX w. o powierzchni 1,87 ha. znajdujący się na terenie opadającym w stronę jeziora. Tu skupiają się resztki starodrzewu, reprezentowanego głównie przez kasztanowce białe. Większość starych drzew została w latach powojennych wykarczowana. W południowej części park płynnie łączy się z rosnącym tu lasem. Naprzeciwko dworku, po drugiej stronie głównej drogi dojazdowej do wsi, rośnie kilkusetletni dąb szypułkowy - pomnik przyrody „Chrobry” o obwodzie 9 m.

Inne

W pobliżu znajduje się zdewastowany wiatrak typu holenderskiego z 1937 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011