Radzim

Stan obecny

Własność AWRSP w dzierżawie. Przedsiębiorstwo Rolniczo - Handlowo - Usługowe "Dąbrad-Rol".

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Wieś po raz pierwszy wzmiankowana w 1356 r. jako Resemin, w którym to roku wielki mistrz krzyżacki Winrich von Kniprode nadał tu "wiernemu" Tomaszowi 40 włók na prawie chełmińskim. Nadanie to zawierało dla obdarowanego zobowiązanie służby w lekkiej zbroi i pomocy przy budowach, a także daniny w postaci 1 korca owsa na świętego Marcina. Jako warunek postawiono też obowiązek gospodarowania na tej ziemi, cyt.: "jeżeli w ciągu 6 lat nie osadzą tych włók, to znów nam przypadną" (SGKP...). Tomasz z Radzmina jeszcze w 1359 r. otrzymał wieś Wawrzyszkowo, od arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława, o czym wspomina Kodeks Dyplomatyczny Wielkopolski. Za czasów 1. Rzeczpospolitej wieś należała do starostwa tucholskiego i parafii cerkwickiej. W 1570 r. jako właściciele wymieniani byli Maciej Prusiecki z 2,5 włóki; Łukasz i Maciej Radzieńscy z 16 włókami i Wojciech Radzieński z 4 włókami. Do Prusieckich a także Radzimskich wieś należała prawie do poł. XVII w. W 1647 r. jako dziedzic wymienony jest Jan Heydensztein z Sołęczyna, ożeniony z Katarzyną Witosławską. W ich rękach znajdowały się też majątki Pamiętowo i Drożdżenica w pow. tucholskim. W XIX w. wieś nazywano Radźminem. Stanowiła już wówczas tzw. dobra rycerskie. Do majątku o pow. 687 ha należał folwark Zaręba, gorzelnia i cegielnia. Na areał składało się 403 ha ziem uprawnych, 99 ha łąk i 43 ha lasów. Obecny dwór wzniesiony został w 1867 r. dla ówczesnych niemieckich właścicieli. Nie znamy kolejnych dziedziców majętności, której ostatnimi właścicielami przed wojną była rodzina Seydów. Pochodzili oni "po mieczu" od Wojciecha Seydy. Ten ok. 1870 r. ożenił się z Józefatą Martens, z którą miał synów: Zygmunta (1876-1925) i Mariana (1879-1967). Zygmunt ożenił się ze Stefanią Kutzner (ur. 1882), z którą miał synów: Jana Tadeusza i Krzysztofa); pozostała dwójka dzieci: Stanisław i Ilka umarła przedwcześnie. Zygmunt był prawnikiem, publicystą a także posłem do sejmu pruskiego i sejmu RP oraz aktywnym działaczem narodowym. W 1923 r. kupił wraz z żoną Stefanią majątek w Radzimiu, w którym zamieszkali razem. Zmarł w 1925 r. w wieku 49 lat roku wskutek nieudanej operacji, gdy pomyłkowo operowano mu woreczek żółciowy, zamiast wyrostka robaczkowego. Po jego śmierci wdowa zajmowała się 674-hektarowym majątkiem do wybuchu 2. wojny światowej. Dobrze zaadoptowała się w lokalnym społeczeństwie; należała do komitetu budowy pomnika Chrystusa Króla w Sępólnie, brała udział w manifestacjach patriotycznych i świętach narodowych. Na terenie majątku organizowała spotkania środowisk patriotycznych. Była wielokrotnie namawiana przez Selbstschutz do przystąpienia w ich szeregi, czemu stanowczo odmawiała. W pierwszych dniach wojny wyjechała do Białężyc pod Wrześnią, jednak postanowiła wrócić do Radzimia. W Sępólnie została aresztowana i ślad po niej zaginął. Niemcy złapali też jej syna Mariana Krzysztofa. Umieścili Seydów w stworzonym przez siebie obozie zagłady w Radzimiu. Stefania została zamordowana osobiście przez zastępcę komendanta obozu, Richarda Kemnitza. W sumie w Radzimu i okolicy zginęło ok. 5000 osób, w tym Krzysztof Seyda. Drugi brat, Tadeusz został zmuszony do zmiany nazwiska. Walczył przeciw Niemcom w AK i NSZ, aż do 1943 r., gdy został złapany przez lewicową partyzantkę i zamordowany w Zielonce Starej. Po 1945 r. dwór został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego. Znajdowały się tu biura utworzonego w folwarku PGR-u, a także świetlica wiejska. Przez pewnien okres w budynku miesciła się także izba pamięci ku czci pomordowanych w obozie. W latach 80. XX w. w pałacu prowadzony był remont, który zakończył się pożarem dachu. Wprawdzie niebawem został on prowizorycznie naprawiony, jednak od tamtego czasu budynek stoi i niszczeje. Żyje prawowita potomkini Seydów, jednak nie posiada pieniędzy na wykup swojej własności od Agencji.
źródła:
Teki Dworzaczka (Regesty)
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich...
Strona internetowa projektu Przystanek Radzim
http://pg.oswiatakamienkrajenski.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=364&Itemid=285

Opis

Dwór neogotycki, murowany z cegły, piętrowy, podpiwniczony, nakryty dachem mansardowym. Dwór wzniesiony na planie zbliżonym do litery "T", w dłuższej osi północ-południe, fasadą zwrócony na wschód. Północną część jego bryły stanowią ryzality w obu elewacjach, zwieńczone trójkątnie. Wejście umieszczone przy jednym z nich, osłonięte jest arkadowym gankiem dźwigającym balkon. W płd.-wschodnim narożniku znajduje się trójkondygnacyjna, sześcioboczna wieża nakryta spiczastym dachem. Od południa również trochę niższa, piętrowa przybudówka nakryta dwuspadowym dachem.

Park

Park krajobrazowy z XIX w. o pow. 2,2 ha, niegdyś prawie dwukrotnie większy, schodzący tarasami do Jeziora Radzimskiego. Na uwagę zasługują rosnące tu pomniki przyrody: dąb szypułkowy w obw. w pierśnicy 376 cm i lipa drobnolistna trójwierzchołkowa o obw. 308/268/180 cm. Z Drożdżenicy do Radzimia prowadzi aleja przydrożna składająca się z 314 drzew, w tym 270 lip drobnolistnych o obw. od 256 do 146 cm i prawie 30 kasztanowców zwyczajnych o obw. od 254 do 116 cm.

Inne

Stodoła, spichlerz oraz gorzelnia.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011