Obudno

Stan obecny

Właściciel: Alta-Pol. Sp. z o.o. de Vries R.S.
Pałac w części zamieszkały.

Historia

Pałac z 1850 r.
Obudno to stara i zabytkowa wieś, leżąca 17 km na północ od Mogilna i 13,5 km na południe od Barcina. Znana jest od XIV w.; istniała ponoć przed rokiem 1357. Została też wymieniona w Liber Beneficiorum Jana Łaskiego, jako wieś posiadająca łany kmiece i folwark. Z folwarku płacono dziesięcinę, ale tylko z ról karczemnych (chłopskich); kmiecie płacili po 1 groszu kolendy od łanu. Od początku znanych nam szlacheckich dziejów wsi, należała ona do posiadaczy historycznych miejscowości Trląg i Suchodół w ówczesnym pow. kcyńskim. W 2. poł. XV w. właścicielem był Mikołaj Osiński, w zapiskach występujący pod postacią "Ossyenszki" albo "Oszyenski". Z żoną Anną miał on syna Macieja, a w 1480 r. sprzedał wieś O. Janowi Ostrowskiemu. Na pocz. XVI w. mieszkańcy zaczęli posługiwać się nazwiskiem Obodzińskich (Obodzieńskich). Weszli też w posiadanie wsi Mokre i Słaboszewko, a w 1512 r. na tychże wsiach zapisywali czynsz kapitule poznańskiej (4 grzywny rocznie od sumy głównej 50 grzywien). W licznych zapiskach pada też nazwa kolejnej wsi - "Ostroszcze" - należącej do Obodzińskich. Sądzimy, że chodzi o Ostrówce k. Chomiąży Księżej, w których znajdował się folwark istniejący do końca XIX w. Obodzińscy stanowili dość liczną rodzinę, a w skład dóbr, oprócz wszystkich wspomnianych wyżej wsi i Ostrówiec, ok. 1520 r. posiadali Krotoszyn (k. Barcina) oraz część Tupadeł k. Inowrocławia. W tymże roku Jan O. dokonał podziału majątku z braćmi: Mikołajem i Andrzejem, zapisał też jakieś sumy dla swego nepota Macieja. W poł. XVI w. na dobrach siedzieli: Jan ożeniony z Budziszewską i Andrzej ożeniony z Anną z Lubomyśla. Jeszcze w 1573 r. Andrzej O. zapisywał dług 500 złp., kapitule metropolitalnej w Gnieźnie. Z Anną mieli dwoje dzieci: Jana i Urszulę, która wyszła za Stanisława Kunowskiego. Taż w 1583 r. pozywała Urszulę z Ostroroga - wdowę po Janie Krotoskim, wojewodzie inowrocławskim. Synowie Urszuli K. - Jan, Jakub i Andrzej, w 1583 r. kupili od Obodzieńskich część O. oraz Ostrówce. Z kolei w 1593 r. Wojciech, Herkules oraz Ulisses Obodzieńscy sprzedali pozostałą część Stanisławowi Modlibogowi h. Rola, podczaszemu inowrocławskiemu. Tak więc w 1618 r. ten był posiadaczem Obudna, Trląga, Suchodołu oraz Ostrówiec. W drodze spadków, cesji, etc., wieś w latach 20/30 przeszła na spadkobierczynie Urszuli Krotoskiej, które w 1637 r. sprzedały liczne wsi w pow. nakielskim i kcyńskim, w tym Obudno, Piotrowi Samuelowi z Grudny Grudzińskiemu, staroście średzkiemu. Grudziński swoją część scedował rok później ojcu - wojewodzie kaliskiemu, zaś posiadaczami 2. cz. byli bracia: Mikołaj chorąży lwowski, Hieronim chorąży podolski - Lanckorońscy. Niewielka wioska Obudno stała się na długie lata (obejmujące "potop" szwedzki) częścią ogromnych dóbr możnowładców: Lanckorońskich, Konarskich h. Leszczyc, Modlibogów, Łąckich oraz Gocłowskich. Opisy wszystkich transakcji z tego okresu stanowiłyby materiał na solidną książkę, my jednak od razu przejdziemy do roku 1688, kiedy to Jakub na Gocłach Gocłowski sprzedał Barcin, Ptur, Wolice, Obudno, etc... - Janowi Szygowskiemu, synowi Wojciecha i Eutalii Bieniewskiej.
Okres pomiędzy pocz. XVIII, a połową XIX w. nie pozostawił zapisek, które znalazłyby się w "Regestach" prof. Dworzaczka - naszym ulubionym źródle, tak więc pozostaje jedynie stwierdzić, że w pocz. tego okresu właścicielami O. byli Mierosławscy h. Leszczyc, zaś pod jego koniec - Więckowscy.
W poł. XIX w. posiadaczem Obudna został Sylwester Biberstein-Paruszewski h. Rogala, syn Stanisława i Antoniny Trzebińskiej, właściciel Kobylnik, ożeniony przed 1839 r. z Marianną Jaczyńską h. Dąbrowa. W 1850 r. wzniesiono tu dla nich obecny pałac. Z tego związku pochodził Michał Bieberstein-Paruszewski oraz córki: Antonina i Marianna. Michał ożenił się z Marcelą z Wolskich (h. Rola), z którą miał synów: Sylwestra, Władysława i Bolesława oraz córki: Różę - późniejszą żonę Władysława Janty-Połczyńskiego i Michalinę – żonę Zygmunta Rożańskiego, syna posła Stanisława Różańskiego i Jadwigi z Drojeckich z Padniewa (która zmarła w 1937 r. w Połukni, w 70. roku życia, pochowana w Wilnie na cmentarzu Rossa). Marcela Paruszewska zmarła 9. X. 1891 r., zaś Michał w 1905 r. Pochowani zostali w grobowcu familijnym w Chomiąży Szlacheckiej.
W 2. poł. XIX w. dziedzicem O. został (w drodze wiana) Ignacy Koszember-Łyskowski (1820-1886) - działacz narodowy, oświatowy, polityczny i gospodarczy, a także dziennikarz, poseł na sejm pruski i parlament niemiecki, prezes Koła Polskiego w Berlinie; późniejszy dziedzic Mileszew. Dnia 4 lutego 1855 r. zaślubił on w Chomiąży Szlacheckiej Antoninę Biberstein-Paruszewską, córkę Sylwestra. Mieli 6 córek (urodzonych w Mileszewach): Godzisławę zamężną za Ludwika Donimirskiego h. Brochwicz, Irenę zamężną za Wacława Lossow h. własnego, Halinę zamężną za Feliksa Watta-Skrzydlewskiego h. Samson, Bożennę zamężną za Bolesława Wicherkiewicza, Annę zamężną za Stanisława Sikorskiego h. Cietrzew oraz Kazimierę – ostatnią właścicielkę Obudna, o której dalej... Antonina zmarła dnia 12 kwietnia 1881 r. i pochowana została w krypcie kościoła w Lembargu k. Jabłonowa Pomorskiego. Ignacy umarł w Poznaniu, pochowany zaś został koło żony w Lembargu.
Od ok. 1873 r. oficjalnym dziedzicem O. był Michał Paruszewski. W 1874 r. kupił on także Rzęszkowo w pow. wyrzyskim, a po kolejnych 4 latach Nowąwieś od Sulerzyskiego, za 303 tys. marek.
W 1885 r. majątek w Obudnie liczył 1313,9 ha, a do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 8276 marek tzw. "czystego dochodu". Obudno stanowiło dominum w powiecie szubińskim, do którego należał też folwark Ostrowiec (ob. Ostrówce). Łącznie na terenie domeny znajdowały się 34 domy, zamieszkałe przez 273 osoby (196 katolików i 77 ewangelików). Z tej liczby 20 domów i 230 mieszkańców przypadało na samo Obudno. Majątek posiadał młyn parowy i owczarnię zarodową.
W 1899 r. majątek nabył od Paruszewskich Franciszek Jarmułt – Mlicki (1869-1928), który w 1895 r. w Inowrocławiu zaślubił Kazimierę Koszember-Łyskowską h. Doliwa (1874-1945). Ta była już wówczas wdową po Józefie Sikorskim (h. Cietrzew, zmarłym w 1893 r.). Ojciec Franciszka – Nepomucen - zmarł mając 56 lat w Komaszycach (w 1893 r.), zaś matka – Józefa z Wolskich, zamieszkała w Obudnie, gdzie zmarła 23.X.1915 r. i pochowana została w Inowrocławiu. Franciszek Mlicki zgromadził w Obudnie cenną kolekcję dzieł sztuki – „Śpiącą Venus” Baciarellego (ofiarowaną przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego), popiersia, rzeźby i obrazy, m. innymi Eliasza, Wywiórskiego, Kossaka, Aksentowicza i innych. Zmarł 24 sierpnia 1928 r. i pochowany został w Chomiąży.
Franciszek i Kazimiera mieli czworo dzieci: Zygmunta (1890-1943) ożenionego z Ireną Galińską, Marię (1899 1991) zamężną za Marcelego Trzebińskiego h. Szeliga, Ignacego (1898-1939) ożenionego z Anną Jaczyńską h. Dąbrowa i Dionizego (1898-1918). Po śmierci Franciszka, jedyną właścicielką majątku została Kazimiera, która gospodarowała tu do 1939 r.
Kazimiera Jarmułt-Mlicka była dobrą gospodynią, jej majątek był w wysokiej kulturze rolnej i liczył 960 ha, a za ogrodnictwo dostała szereg nagród, m.in. srebrny medal na wystawie w Poznaniu w 1925 r. Zmarła dnia 15 listopada 1945 r. (mając 72 lata). W Obudnie oprócz hodowli różnych odmian bydła istniała gorzelnia, która produkowała 50 tysięcy litrów spirytusu rocznie, a pałac miał własną elektrownię. Wybudowano również kolejkę do majątku Mokre, przez które przechodziła linia kolei żelaznej z Wągrowca przez Żnin do Gniezna i dalej, do Poznania. W 1930 r. areał majątku powiększył się do 1050 ha. Wieś w tym czasie liczyła 483 mieszkańców, był tu także tartak „Przemysł i Handel Drzewny Sp. z o.o.” oraz sklep spożywczy którego właścicielem był J. Goz. W latach 1939-1945 nazwę Obudna pod zarządem niemieckim zmieniono na Bodenstein. Po wojnie majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego i znacjonalizowany. Utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na początku lat 90. XX w. przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego. Pałac po wojnie stał się czymś w rodzaju domu kultury. Była tam sala widowiskowa na 140 osób, w której urządzano seanse filmowe, a także teatralne. Przyjeżdżały tu teatry z Gniezna, Grudziądza i Bydgoszczy. W latach 90. w dawnej sali balowej odbywały się dyskoteki. Była tu także kawiarnia, przedszkole oraz szkoła, zlikwidowana ok. 1997 r.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Gazeta Pomorska, art. redakcyjny "Obudno - Z wieży już nikt nie zerka", 30 sierpnia 2007;
Złota Księga Ziemiaństwa Polskiego..., Poznań, 1930
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac w stylu renesansu włoskiego. Jest to budynek bardzo oryginalny, o architekturze rzadko spotykanej w tym rejonie Pałuk, który łączy w sobie elementy klasycyzujące oraz neogotyckie. Wybudowany został na planie prostokąta, na niewielkim wzniesieniu, jest piętrowy i w całości podpiwniczony, fasadą skierowany na południe. Zdobi go oktagonalna wieża znajdująca się w płd.- zach. narożniku oraz masywny ryzalit z wgłębnym portykiem zamkniętym arkadowym łukiem, w którym znajduje się stiukowy kartusz z herbem „Rogala”.

Park

Park krajobrazowy z poł. XIX w., o pow. około 3 ha. Nadal możemy podziwiać tu aleje: modrzewiową, brzozową, leszczynową, świerkową, czy też grabową obiegającą dookoła założenie parkowe. Cenny starodrzew reprezentowany jest przez typowe parkowe gatunki. Spotkamy tu także gatunki egzotyczne, m.in. dwupniowe robinie akacjowe oraz miłorzęby dwuklapowe (opis drzewostanu z roku 2000, na podst. Renata Kaja "Przewodnik po zespołach pałacowych i dworskich..."). Część przypałacowa parku jest czysta i zadbana. Dokonano tu nowych nasadzeń, szczególnie iglaków. Na południe i na zachód od pałacu rozciąga się obszerne podwórze gospodarcze ze stawem.

Inne

Spichlerze, gorzelnia oraz budynek wagi.
Zabytkowa brama wjazdowa z XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011