Markowo

Stan obecny

Zamieszkały przez lokatorów

Historia

Dwór z 1880 r.
Markowo to wieś leżąca 5,7 km na wschód od Gniewkowa. Jej pierwszym znanym właścicielem był wymieniany pod k. XV w. Mikołaj z Markowa, chorąży inowrocławski. W tamtych czasach dzierżawił on wsie Kołodziejewo i Sendowo, o które później toczyły się liczne spory. Jedna ze spraw dotyczyła wygnania przez Wojciecha Słupskiego prawowitych właścicieli tychże wsi - Jana i Wojciecha Gosławskich z Markowa zwanych „Kiełbasami”, bądź też „Kiełbasa de Markowo”. Jest wiele wzmianek o tych braciach, m.in. z 1513 r., mówiąca o tym, że „jeśli tylko Jan Gosławski wróci z Mołdawii, uiszczą tym braciom z Markowa 200 kop gr. za wieś Gosławice”. W 1519 r. Jan Kiełbasa z Markowa procesował się z wdową po Wojciechu, Katarzyną Żychlińską o zabór jej majątku w Gosławicach.
W 1525 r. dziedzicem w Markowie był Andrzej Markowski, ożeniony z Heleną Radecką. W tamtych czasach wieś była podzielona, gdyż w 1537 r. Jan Gosławski na połowie Markowa zapisał posag 1000 złp. żonie Małgorzacie, córce Kaspra Leszczyńskiego, podkomorzego kaliskiego, a wieś dał synowi Stanisławowi. W 2. poł. XVI w. córka Jana - Barbarą Gosławska - wyszła za Jana Grocholskiego. Na pocz. XVII w. dziedzicem Markowa był Jan Markowski, a następnie jego syn Jerzy. Ten w 1637 r. dawał zobowiązanie posagu przyszłej żonie, Krystynie z Głogowy Kossowskiej, córce Stanisława. W skład jego dóbr wchodziła także połowa Ludziska w powiecie inowrocławskim. W 2. poł. XVII w. połowa wsi należała do Kolczyńskich, którzy wraz z innymi dobrami (w pow. gnieźnieńskim) sprzedali ją w 1687 r. Andrzejowi Białoskórskiemu oraz Kazimierzowi Umińskiemu, za kwotę 6000 złp.
Na pocz. XVIII w. właścicielem Markowa był Jan Słubicki, łowczy inowrocławski ożeniony z Anną Umińską h. Cholewa. W 1710 r. Łucja Kalińska, wdowa po trzech kolejnych mężach – Rudnickim, Pruskim i Karłowskim przekazała wieś synowi Stanisławowi Rudnickiemu. Majątek stanowił już wówczas tzw. „majorat”. Dalej w XVIII w. wśród właścicieli przewinęli się Piaseccy, Niemojewscy do ok. 1736 r., później Jan i Agnieszka Dobrowolscy, a następnie Antoni Władysław Niewieściński, chorąży bydgoski. Ten ożeniony był z Katarzyną Wiesiołowską (ślub w 1738 r.) z którą miał ośmioro dzieci, a następnie z Teresą Głowczyńską (w 1767 r.), z którą miał jeszcze dziesięcioro potomstwa. Dziedzicem Markowa został syn - Antoni Franciszek Fabian Niewieściński. Córka jego przyrodniej siostry Anny, z matki Wiesiołowskiej – Teofila Przyłubska zaślubiła Jakuba Chełmickiego h. Nałęcz, miecznika dobrzyńskiego. W 1792 r. plenipotentem do windykacji dóbr dziedzicznych, w tym Markowa, mianowali oni Fryderyka Lentza.
Kolejnym właścicielem M. został Antoni Kownacki, ożeniony ok. 1793 r. z Franciszką Komirowską z pobliskiego Kijewa. W "Regestach" Dworzaczka znajdujemy też wzmianki o Dzimińskich, jednak nie potrafimy ich powiązać z Kownackimi. W 1806 r. dziedzicem Markowa w drodze sukcesji został Krzysztof Nehring, ożeniony z Joanną Szarotką Kneyerin. Następnie, od 1860 r. majątek należał do Franza Kunkel'a, który w 1880 r. wybudował tu obecny dwór, nowoczesne budynki folwarczne i założył cmentarz rodowy. Jego córka Augusta Emilia rok później wyszła za Ernsta Hugo von Busse z Latkowa.
W 1885 r. Markowo stanowiło dominium o areale 2642 morgi, do którego należał folwark Emmingen i owczarnia o nazwie Widziwilk. We wsi znajdowało sie 12 domów, zamieszkałych przez 217 osób, w tym 166 katolików i 51 ewangelików. W tej liczbie było 98 analfabetów. Stacja pocztowa i telegraf znajdowały się w odległym o 3 km Murzynnie. W tym czasie dziedzicem był już dr. Hempel. Komornikiem majątku Markowo był Artur Johann von Kunkel, który zaślubił Marię von Busse, córkę Ernsta Artura i Wilhelminy Remus (pochodzącej z majątku Pauliny). Jak widzimy na tym kolejnym przykładzie, właściciele Markowa byli blisko związani z dziedzicami Latkowa - rodziną von Busse. Po Hempelu dziedzicem został niejaki Schwieder, który wyniósł się stąd po wyzwoleniu Polski w 1920 r.
Majętność w Markowie nabył po 1920 r. dr. Alfred Chłapowski. Już w 1899 r. został on doktorem nauk ekonomicznych. Później był cenionym działaczem politycznym, w latach 1904-1908 posłem do Reichstagu - członkiem Koła Polskiego, a po wyzwoleniu Polski m.in. prezesem Banku Cukrownictwa i ministrem rolnictwa w 1923 r. Później był polskim posłem we Francji a od 1937 r. ambasadorem RP we Francji. Posiadał liczne majątki ziemskie, był jednym z najbogatszych ziemian w Wielkopolsce. Dobra w M. w 1926 r. miały 725 ha obszaru, w tym 700 ha ziem uprawnych, 10 ha łąk i pastwisk, 8 ha lasów, 6 ha nieużytków i 1 ha wód. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 3825 talarów tzw. "czystego dochodu". Chłapowski był surowym pracodawcą i kiedy w 1927 r. w majątku wybuchł pożar, potraktowano to jak „dopust boży”.
W 1930 r. wieś liczyła 289 mieszkańców, a usługi świadczyli tu kołodziej J. Prószkiewicz i kowal Wrzos. W tamtym czasie we wsi utworzono lotnisko polowe dla toruńskiego dywizjonu myśliwskiego. Po wybuchu 2. wojny światowej dr. Chłapowski został aresztowany przez Niemców i osadzony w więzieniu w Kościanie, gdzie zmarł w lutym 1940 r. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Marken, a w 1943 r. majątek przeszedł pod zarząd Komisji Rzeszy dla Umacniania Niemieckiej Narodowości. Lotnisko wykorzystywane było przez niemieckie Luftwaffe, a na mieszkania dla lotników przeznaczono szkołę wybudowaną w 1906 r. W 1946 r. obszar dworski został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego. Na jego terenie utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w 1991 r. przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego. Po wojnie w budynku dworu utworzono mieszkania dla pracowników PGR-u. Do dzisiaj, pomimo przeróbek, zachował się on we względnie dobrym stanie.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowy, zbudowany na planie prostokąta, z dwuspadowym dachem i mieszkalnymi szczytami. Do zachodniego szczytu dostawiona jest parterowa oficyna.

Park

Park krajobrazowy z poł. XIX w., o pow. 7,8 ha. W zach. części założenia znajduje się staw w otoczeniu jesionów wyniosłych. Drzewostan parkowy tworzą różnogatunkowe skupienia drzew, i tak spotkamy tu: lipy drobnolistne, klony pospolite i klony jawory, jesiony wyniosłe, wiązy szypułkowe i górskie, topole białe i czarne, olchy czarne i szare, wierzby białe, brzozy brodawkowate, oraz robinie akacjowe. W poczet pomników przyrody zaliczono: lipę drobnolistną, topolę białą, dwa platany klonolistne. oraz wiąz polny - wyróżniające się spośród innych drzew swoimi imponującymi rozmiarami.

Inne

Zabudowania gospodarcze z przeł. XIX i XX w.
Spichlerz z zegarem, z przeł. XIX i XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011