Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Broniewo
2022, zdjęcie Marek Kujawa
Miniatura BroniewoMiniatura BroniewoMiniatura Broniewo

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Broniewo

Brunsdorf (1943-45)

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:inowrocławski
Gmina:Złotniki Kujawskie
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Broniewo to wieś leżąca 6 km na wschód od Złotnik Kujawskich. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1315 r.; była wówczas własnością księcia kujawskiego Przemysława, który w 1315 r. wystawił w Broniewie dokument nadający prawo niemieckie wsiom należącym do zakonu cystersów w Byszewie. Świadczyłoby to o dużej randze wsi, a także musiała się tu wówczas wznosić odpowiednia siedziba, co jest bardzo możliwe, zważywszy na ukształtowanie wsi, górującej nad okolicą położoną dalej na wschód i północ, czyli kierunku, z którego mogli nadciągać Krzyżacy. Niestety nigdy nie przeprowadzono badań archeologicznych mogących potwierdzić taką teorię. W XV w. wieś stała się własnością królewską i weszła w skład starostwa inowrocławskiego. Tym sposobem nie stała się typową własnością ziemską, ani gniazdem rodowym miejscowej szlachty, tak jak się to stało na przykład w Broniewie w pow. nakielskim, skąd wyszedł znany i zasłużony ród Broniewskich h. Leliwa.
Sołectwo posiadało folwark, z którego zyski szły do panów starostów, natomiast dziesięciny składano plebanowi w Liszkowie. Co ciekawe, do opisywanego Broniewa sięgały wpływy możnych panów z Łabiszyna - Latalskich h. Prawdzic i z ziemi nakielskiej - Czarnkowskich h. Nałęcz i Smoguleckich - którzy na przestrzeni prawie 200 lat zarządzali starostwem albo trzymali wieś w dzierżawie (inaczej "tenucie"). Co najmniej od pocz. XVII w. Broniewo stanowiło wspólny klucz z Niszczewicami, należało do Samuela Żegockiego, syna Szymona, a tenutariuszem obu tych wsi był Feliks Ciecholewski. W 1610 r. król Zygmunt III Waza nadał obie wsi Stanisławowi Czarnkowskiemu, po którym odziedziczył je Piotr Czarnkowski. Ok. połowy XVII w. dzierżawcą klucza został Jan Smogulecki h. Grzymała, a następnie Stanisław Grudziński ożeniony z Ewą Allogizją z Łukowa, 1-o v. Smogulecką. W 1661 r. Grudzińska scedowała (za zgodą króla z dn. 20 listopada 1660 r.) Niszczewice i Broniewo w ręce Jana Kołudzkiego, podczaszego brzesko-kujawskiego. Żoną tegoż podczaszego była Zofia Anna Smogulecka, córka Jana Albrachta S. Dzierżawcą lub poddzierżawcą mógł być niejaki Zbaraski, wymieniony z okazji chrztu (w Tucznie) dziewczynki Katarzyny, córki N. Kurowskiego ze Złotnik.
Nieliczne wzmianki z XVIII w. mówią o Ignacym Twardowskim z żoną Rozalią Rogalińską (lata 60.) i Prusimskich (lata 70.). Po I rozbiorze Polski, Broniewo stało się własnością rządu pruskiego. Początkowo, podobnie jak Niszczewice mogło być ekonomią, następnie domeną rządową. W 1. poł. XIX w. (ok. 1830 r.) Prusacy odłączyli Broniewo od Niszczewic i podzielili je na kilkanaście mniejszych gospodarstw rolnych. W 1885 r. we wsi było 28 domów z 316 m-cami, w tym 214 katolików i 102 ewangelików; 134 analfabetów. We wsi wybudowano szkołę, młyn, mleczarnię i karczmę (gościniec) stojącą na wzgórzu w centralnym punkcie wsi. Na przestrzeni XIX w. mieszkańcami wsi byli m. innymi: Anna Anton (1832-1910), Emma Ida Dicko (ur. 1874), Elfriede Martha Bertha Dindinger (1894-1986), Elsa Dindinger (ur. 1895), Erich Heinrich Dindinger (1870, 1918 Wylatowo), Karl August Dindinger (ur. 1859), Tomasz Musiał (1852-1926 Kaźmierzewo), Samuel Prechn (1822 - 1903 Łabiszyn), Marta Maria Spendrikowski (* i + 1887) i prawdopodobnie rodziny Petzke oraz Lüdtke.
Gospodarstwa były na tyle niewielkie, że nie znalazły się w księgach adresowych z lat 1872 i 1913. Zapewne dopiero po wyzwoleniu Polski, na skutek dokupu ziemi, trzech rolników stało się z definicji "właścicielami ziemskimi". W 1930 r. byli to: Michał Hałas (80 ha), Wincenty Krawczyk (107 ha) oraz Waldemar Piłachowski (75 ha). We wsi liczącej 333 m-ców znajdował się ponadto młyn Niemca o nazwisku Heinze, (który działał jeszcze po wojnie, należał potem do Frąckowiaka); siodlarz Kaszewski (jego rodzina mieszka we wsi do dzisiaj), szewc J. Kulczyński oraz wspomniany gościniec W. Tabaczyńskiego. Ten miał 3 córki: Pelagię, Jadwigę i Salomeę, która po 2. wojnie światowej prowadziła karczmę oraz sklep GS-u. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Brunsdorf.
W największym gospodarstwie (po Krawczyku) po wojnie utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, a następnie Spółdzielnię Rolniczą. Po przejściu w ręce prywatne gospodarstwo znacznie się rozbudowało, co nieuchronnie spowodowało zatarcie dawnego układu przestrzennego. Budynek dawnego dworu również został przebudowany i obecnie w niczym nie przypomina oryginału. Sklep w budynku dawnej karczmy został zlikwidowany na pocz. XXI w. (ok. 2015 r.) a obecnie w budynku znajdują się mieszkania.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł w Internecie i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!
Dodatkowe źródła:
Gedbas Genealogy;
Mapy archiwalne w serwisie Mapster:
11814456 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3075_Gr._Wodek_1911_McM87041.jpg
11814104 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3075_Gr._Wodek_IX.1944_McM87042.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

W miejscu dawnego budynku obecnie wznosi się współczesny budynek mieszkalny. Dworek wzniesiony był na planie prostokąta, w dł. osi W-E i fasadą skierowany na południe.
We wsi zachowały się też relikty pozostałych dużych gospodarstw, w których mieszkają potomkowie państwa Hałasów i Piłachowskich, a także Łuczaków, których dom był współcześnie remontowany, ale najbardziej przypomina "dworek". Pozostałe domy w okresie powojennym na skutek remontów i przebudowy straciły swój pierwotny charakter, a zabudowę gospodarczą dostosowano do nowych potrzeb. Z ciekawszych elementów architektonicznych zachowała się ceglana brama wjazdowa na podwórze p. Piłachowskich.

Park

We wsi nigdy nie powstał typowy park dworski, natomiast jej południowa część stanowi naturalny, luźno zadrzewiony teren, z niewielkim jeziorem pośrodku (obecnie częściowo wyschniętym). Przed wojną jezioro nosiło lokalną nazwę Bojec.

Inne

Zabudowa wsi z k. XIX i pocz. XX w.
Ruiny mleczarni

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.