Skatalogowanych zabytków: 11428
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Pałowo

Palowo

Województwo:zachodniopomorskie
Powiat:sławieński
Gmina:Postomino
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Prawdopodobnie własność J.S.T.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Pałowo to wieś leżąca 5 km na wschód od Staniewic i 17 km na zachód od Słupska. Leży na dawnym trakcie handlowym, z okresu późnego średniowiecza, z którego do dzisiaj zachowały się fragmentarycznie polne drogi, ale w większości zanikł. Stało się tak zapewne z powodu wzrostu znaczenia Sławna, przez co później główne drogi przesunęły się nieco na południe. Od północy wieś ogranicza potok Moszczeniczka, wpadający do Wieprzy. Wieś miała niegdyś kształt owalnicy, lecz współcześnie rozciągnęła się dalej na wschód, przy czym zespół dworski znajduje się w jej zach. części. Nazwa wsi prawdopodobnie pochodzi od jej założyciela - Jakuba Palowe - wzmiankowanego w dok. z 1456 r. Jednak biorąc pod uwagę, że np. w Wielkopolsce zasada co do nazewnictwa jest zupełnie odwrotna, to Palowe mógł swoje nazwisko wziąć od nazwy wsi. Same zaś nazwy brały się na przykład z cech terenu, od zamieszkującej je zwierzyny, kamieni, wód, wysp, pali i od rzeczy zupełnie przypadkowych. Podobnie jak w płd. Polsce, już w XV w. była to wieś z folwarkiem. Od 1466 r. należała do możnego pruskiego rodu von Below. Dnia 12 grudnia 1627 r. (a nie 37!) Barbara von Below, córka Kaspra i Erdmuth Marie von Wolden, wyszła za Düringa Jacoba von Krockow i miała z nim dwoje dzieci, w tym syna Joachima Reincholda. Dopiero syn tegoż Reincholda i Eleonory Catheriny von Wedel miał na imię Hans Caspar. Urodził się on w 1641, a zmarł w 1694 roku; nie ożenił się i nie posiadał potomstwa. Dalsze informacje ze "Słownika..." J. Sroki, ze wzgl. na brak innych źródeł, musimy przyjąć za dobrą monetę... I tak, po wspomnianym ślubie wieś została podzielona na część należącą do Belowów i część Krockowów. "A" - czyli część z folwarkiem zajmowała w 1784 r. ok. 2/3 wsi i mieszkało tam 8 chłopów, zaś "B" - część typowo wiejską zamieszkiwało 3 chłopów i 1 bezrolny. W 1829 r. obie te części kupił skarb państwa i na części "B" utworzył nową wioskę Pałówko, zaś Palowo przemianowano na Alt Paalow. Obszar całego Palowa w 1864 r. wynosił 616,7 ha, a w 1871 r. wieś miała 311 m-ców. Później nieco spadła i w 1939 r. ich liczba wynosiła 262. Około 2. połowy XIX w. wieś rozbudowała się o "ulicówkę" w kier. wschodnim, zamieszkiwały ją (m. innymi) rodziny o nazwiskach: Albrecht, Brandenburg, Groth, Mews / Möws, Peske, Pröhl, Stüwe, Quinth, Vilmow, Voß, Wishinger, Wolter oraz Wuttke. Pod koniec XIX w. dobra zostały rozparcelowane, a ziemie zapewne podzielono pomiędzy rolników niemieckich. Dla ich dzieci wzniesiona została szkoła ewangelicka. Ostatnim nauczycielem w tejże szkole był Hans Grotewendt. W 1898 r. wybudowano też nowy, neoromański kościół (stary znajdował się kilkadziesiąt metrów wyżej na płn.). We wsi powstała gospoda, restauracja, sklepy, młyn, piekarnia i poczta. Ludność rozwinęła drobną działalność usługową, tak więc działało tu dwóch kowali, stolarz, cieśla; szewc i krawiec, siodlarz oraz handlarz bydłem.
Na pocz. XX w. w dawnej części rezydencjonalnej Ernst von Below wybudował nowy dwór, jednocześnie zakładając wokół niego park (3,2 ha). Spośród kilkunastu Ernstów, których wyświetlił nam portal Gedbas, najbardziej prawdopodobnym wydaje się być Ernst Karl Ludwig (1850-1827), ożeniony z Wilhelminą Schroeder (ślub w Greifswald, 30.12.1885 r.). Główną posiadłością tychże Belowów mogła być powtarzająca się w bazie miejscowość Nerdin. Z kolei ośrodkiem zarządu w Palowie było sołectwo; ostatnim sołtysem przed 1945 r. był Friedrich Granzow. Z ciekawostek można wspomnieć o chórze który działał we wsi oraz 5-osobowej orkiestrze dętej. Wszystko to skończyło się w 1945 r.; dnia 8 marca wieś została zajęta przez wojska radzieckie.
Po wyzwoleniu dwór stał się zapewne dworem mieszkalnym. Niemieccy gospodarze zaczęli opuszczać wieś, a ich domy, po częstokroć razem z meblami i wyposażeniem, zajmowała napływająca ludność polska. Kościół został poświęcony jako katolicki dnia 1 września 1945 r., od 1951 r. jest to kościół filialny par. w Sycewicach, pod wezwaniem świętego Jana Bosko.
Teren dawnego folwarku został opuszczony, budynki wyburzone i aktualnie jest on elementem typowej wsi rolniczej.
Źródła:
Sroka Jan "Słownik historyczny wsi powiatu sławieńskiego", Sławno 2014;
Portal Gedbas Genealogy;
Opis i analizy przestrzenne na podst.:
Geoportal;
Mapster:
16250 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 1566_(319)_Peest_1891_AMWIG.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi zbliżonej do N-S, fasadą skierowany na wschód (z niewielkim odchyleniem na północ), parterowy, nakryty dachem naczółkowym. Na osi elewacji ogrodowej znajdował się duży, okrągły podjazd, zaś na osi fasady podwórze gospodarcze o regularnym kształcie. Droga dojazdowa do podwórza prowadziła od południa, "po drodze" (ok. 150 m. na południe) przechodząc przez niewielkie podwórze z dwoma dużymi budynkami po bokach (spichrze, magazyny?). Tu dopiero łączyła się z główną drogą do Nosalina (Nitzlin) i Pałówka. Od str. wschodniej dojazdu nie było; budynki przylegały do lokalnej drogi, a w płd.-wschodnim narożniku przylegał do nich niewielki sad.
Układ przestrzenny całości jest całkowicie przekształcony. Nie zachowały się żadne relikty zabudowań folwarcznych, nie ma też śladu po wspomnianym w opisie dojeździe i budynkach.

Park

Park z pocz. XX w. o pow. 2,054. Nawiązując do inf. ze "Słownika..." J. Sroki, park nie mógł mieć 3,2 ha ze wzgl. na to, że widnieje na mapach archiwalnych i zajmuje jedynie obszar po zachodniej stronie dworu. Teren przypominający nieużytki / relikty parku po wsch. stronie dworu - był w przeszłości podwórzem gospodarczym. To tutaj, w płn.-wschodnim narożniku znajduje się "oczko wodne", czyli niewielki stawek. Park zachowany jest w dawnych granicach, ale o całkowicie nieczytelnej kompozycji przestrzennej.

Inne

Kościół neoromański i cmentarz z pocz. XX w.
Pomnik poległych w I wojnie św. m-ców Pałowa i Pałówka (na cmentarzu)

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.