Jarużyn

Stan obecny

Stajnia Jarużyn – stadnina koni, pensjonat.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Jarużyn to wieś malowniczo położona na zboczu Doliny Dolnej Wisły, leżąca 2 km na północ od Fordonu k. Bydgoszczy. Niegdyś dzieliła się na Jarużyn Górny i Dolny. Na przestrzeni stuleci były to dobra kościelne. We wsi zachowały się pozostałości dwóch dawnych folwarków, gdyż w XIX w. Jarużyn dzielił się na gminę wiejską, kolonię, dominium i miejscowość Parowa. We wsi były 42 domy z 301 mieszkańcami, w tym 57 ewangelików i 244 katolików; 105 analfabetów. Kolonia liczyła 12 domów ze 111 mieszkańcami, w tym 33 ewangelików i 78 katolików; 32 analfabetów. Dominium znajdowało się w tzw. Jarużynie Dolnym i liczyło 2593 morgi. Był tu jeden dom z 11 mieszkańcami, w tym 9 ewangelików.
Niniejszy opis dotyczy dworu dla zarządców, wybudowanego na pocz. XX w. w folwarku Parowa, ok. 1 km od domeny w kierunku płd.-wschodnim. Opis właściwego folwarku wymaga dalszych badań terenowych. Majątek pod koniec XIX w. należał do probostwa w Fordonie i pozostawał własnością tegoż kościoła, aż do wybuchu 2. wojny światowej. W 1926 r. liczył 630 ha, w tym 200 ha ziem uprawnych i 400 ha lasów. Do urzędu skarbowego wykazywano 1595 talarów czystego dochodu gruntowego. Dzierżawcą Jarużyna do września 1939 r. był Józef Gniot. W 1930 r. wieś liczyła 367 mieszkańców. Oprócz majątku kościelnego większe gospodarstwa rolne we wsi posiadali: Walenty Górski (50 ha) i Teodor Kaszewski (50 ha). Był tu także zajazd niejakiego Bernardowicza. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Schluchten, zaś opisywany folwark określany był tylko jako "Zu Schluchten", czyli przynależny do Jarużyna. Po wojnie ziemie zabrał Skarb Państwa Polskiego i rozparcelował. Dawniejszy folwark główny przeszedł w ręce Skarbu Państwa Polskiego, zaś na terenie folwarku Parowa prowadzono hodowlę koni. Od kilku (kilkunastu?) lat jego teren wraz z zabudowaniami jest własnością prywatną.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł internetowych i badań terenowych.
Analiza przestrzenna i pomiary:
Geoportal;
Mapster:
6478 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P36-S26-B_OSIELSKO_1933.jpg
13764 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 2874_Bromberg_(Ost)_1944_UPKrak.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dworek późnoklasycystyczny. Budynek parterowy, nakryty dwuspadowym dachem, wejściem skierowany na północ, w stronę podwórza. Dawny folwark Parowa usytuowany jest ok. kilometra w kier. płd.-wschodnim od głównego majątku i ok. 2 km na płd.-wschód od głównej części wsi. Układ przestrzenny jest w znacznej mierze zachowany.

Park

Folwark Parowa nie posiadał własnego założenia parkowego. Zadrzewienie otaczające gospodarstwo od str. zachodniej jest prawdopodobnie naturalne. Natomiast przy "głównym" folwarku, po jego wschodniej stronie rozciągał się ok. 1,5-hektarowy park (sad?) który obecnie nie istnieje.

Inne

Nieczynny cmentarz ewangelicki z połowy XIX w.
Przez wieś przebiega zielony szlak turystyczny „Nadwiślański”, łączący Osiedle Leśne w Bydgoszczy ze Świeciem.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011