Brzezna

Stan obecny

Obiekt konferencyjno-hotelowy, organizacja imprez okolicznościowych.
https://dworwbrzeznej.pl/

Historia

Dwór z przeł. XIX / XX w.
Brzezna to wieś leżąca ok. 5 km na płn. zachód od Starego Sącza i ok. 9 km na płd. zachód od Nowego Sącza. Odległości te mogą się nieco różnić w praktyce z powodu systemu drogowego i wodnego rzeki Dunajec... Pierwsza wzmianka, w której odnotowano wieś "Brezna" pochodzi z 1280 r., kiedy to księżna Kinga, wdowa po Bolesławie Wstydliwym nadała wieś klasztorowi Klarysek w Sączu Starym. W zapiskach także jako Bresna, Brzezdna, Brzesza i in. Nadanie to zatwierdził w 1283 r. papież Marcin IV i w 1292 r. również król czeski Wacław, książę krakowski i sandomierski. W XIV w. część wsi przeszła w ręce szlacheckie, a jej dziedzicem był Marcin, syn komesa Unisławia, ożeniony z Katarzyną, córką komesa Marka. W 1316 r. ciż, plus klasztor Klarysek dokonali rozgraniczenia wsi od Chełmiec i Zrostów. Synami Marcina byli Mikołaj i Pełka, zaś synem któregoś z nich Unisław, któremu w 1357 r. król Kazimierz Wielki zezwolił na wykup 6 źrebów w Brzeznej, 2 źreby, młyn i zagrodę w Podrzeczu oraz inne dobra od Wierzbięty z Małoszowa. Na przeł. XIV i XV w. dziedziczką była Katarzyna - żona Żegoty z Barwałdu. Wtedy też po raz pierwszy we wsi pojawia się Bobowski, Giedka, który został drugim mężem tejże Katarzyny; zmarł w 1414 r. Tak więc przez cały XV w. wieś należała m. innymi do Bobowskich z Bobowa. W 1506 na skutek podziału dóbr, B., Podrzecze i kilka innych wsi dostał Jakub Bobowski. W 1510 r. zapisał na tych dobrach po 500 florenów posagu i wiana swej żonie Zofii, córce Macieja Libranta - mieszczanina ze S. Sącza. W 1516 r. zastawił połowę wsi Grzegorzowi Wierzbięcie, zaś dwa lata później Andrzejowi Pielszowi - poł. Podrzecza z młynem oraz poł. folwarku z robocizną kmieci w Brzeznej. W 1523 r. zastawił również Andrzejowi karczmę w B. wraz z karczmarzem o nazwisku Marcin Cichy oraz całą wieś Pustą Łąkę. W 1530 r. płacił on pobór od 4 łanów, 2 karczm dziedzicznych i młyna. Wieś nie należała już wtedy do Klarysek, a w 1532 r. sąd podkomorski dokonał rozgraniczenia wsi B. i Podrzecze Bobowskich od dóbr klasztornych Wygnanowice i Chochorowice.
Ok. 2. połowy XVI w. folwark w B. nabył od Bobowskich rajca z Nowego Sącza - Bartłomiej Rabrocki. Z czasem część B. wróciła w ręce Bobowskich, a znanymi dziedzicami z tej rodziny byli Sebastian i Jan - arianie - właściciele wsi w 1629 r. W czasie szwedzkiego "potopu" na dwór Samuela Sterniackiego (Sterniackiego?) napadli Szwedzi, którzy zdemolowali i rozgrabili majątek. Kolejnych posiadaczy wsi nie znamy, wiadomo dopiero, że w XIX w. weszła ona w skład dóbr możnego rodu hrabiów Stadnickich. Ci wybudowali we wsi nowy dwór, a pod koniec stulecia także browar.
Ok. 1885 r. Brzezna wraz z Brzeźnicką Wolą obejmowały 1661 mórg, w tym 1152 morgi ziemi uprawnej. We wsi należącej do parafii w Podegrodziu było 135 domów z 1017 m-cami. Majątek wchodził w skład tzw. "państwa nawojowskiego" i należał do Edwarda Adama hr. Stadnickiego h. Drużyna (1856-1885), syna Edwarda Piotra Franciszka (1817-1902) i Ludgardy hr. Mniszek, który w 1881 r. w Krakowie ożenił się z Heleną Marią Jadwigą ks. Sapieha-Kodeńską h. Lis (1857-1947). Mieli oni syna Adama Zbigniewa Leona (1882-1982), ożenionego z Stefanią Marią ks. Woroniecką h. Korybut (1886-1963). Adam i Stefania Stadniccy mieli ośmioro dzieci: Marię Helenę (1812-2003), Jadwigę Teklę (1913-2009), Helenę Elżbietę (1914-1977), Annę Danutę (1916-2001), Stefanię Marię (1917-1979), Józefa Edwarda Adama (1919-1960), Andrzeja (1920-1945) oraz Pawła Jana Edwarda (1925-1996). Tu dodajmy, że określenie "państwo nawojowskie" pochodzi od dóbr Nawojowa, dawnej posiadłości Tęczyńskich, która to z kolei wieś dostała nazwę od Nawoja Tęczyńskiego, właściciela Tęczyna.
W 1930 r. wieś liczyła 1108 mieszkańców, a oficjalną właścicielką była córka Adama - Helena Stadnicka. Nie mamy jedynie pewności czy chodzi o Marię Helenę - żonę Stefana Świerzawskiego, czy o Helenę Elżbietę - żonę Antoniego Mańkowskiego h. Zaremba (pochodzącego z Brodnicy k. Poznania). We wsi będącej siedzibą gminy znajdowały się liczne sklepy i punkty usługowe, a także Kółko Rolnicze. Po 2. wojnie światowej dawne dobra Stadnickich zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. W 1954 r. część gruntów przejął Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11786719 @ Sonderausgabe ehem. Polen 1:25 000 - niemieckie powiększenie WIG100 /1939 - 1945/
- plik mapy: 5031-4_Nowy_Sacz_SO_c.1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek parterowy, nakryty czterospadowym dachem z użytkowym poddaszem doświetlonym lukarnami oraz obszerną przybudówką (prawdopodobnie nowszą) od str. płd.-zachodniej.

Park

Park z XIX w. o pow. 2,6 ha. Pozostałości parku rozciągające się z zach. na wschód, na rzucie przypominającym obróconą cyfrę "8" przy czym szersza jej część z dworem pośrodku stanowi wschodnią połowę parku. Sam drzewostan nie zajmuje więcej niż 1,3 ha. Od północy park graniczy z dawnym podwórzem gospodarczym.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011