Niszczewice

Stan obecny

Teren pod zarządem J.S.T.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Niszczewice to wieś leżąca 3 km na wschód od Złotnik Kujawskich. Wcześniej znana jako Misczewice, Nieszewice, Miszczewice, lub z niem. Nischwitz. W XVI w. była to wieś królewska, należąca do parafii Liszkowo. W 1583 r. liczyła 19 łanów kmiecych, 6 zagrodników, 8 osadników i 1 rzemieślnika. Było to starostwo niegrodowego w powiecie bydgoskim i województwie inowrocławskim, zarządzane kolejno przez starostów inowrocławskich, aż do początku XVII w. W 1610 r. król Zygmunt III Waza nadał wieś Stanisławowi Czarnkowskiemu, po którym odziedziczył ją Piotr Czarnkowski. Kolejnymi dzierżawcami byli Kołudzcy, Ignacy Twardowski oraz Prusimscy. W 1771 r. starostwo obejmowało oprócz Niszczewic Broniewo z przyległościami – również własność Prusimskiego. Rok później przeszło pod panowanie pruskie. Około 1780 r. z Niszczewic wymieniana była Konradyna Lemkowna (Łemkówna?). Do końca XVIII w. starostwem prawdopodobnie zarządzał Franciszek Czapski. W czasach pruskiego zaboru majątek ziemski, tzw. „królewszczyzna” był ekonomią, będącą początkowo pod zarządem generalnego naddzierżawcy, Jakuba von Borcka z Jaksic. Ten ożeniony był z Karoliną Viersky z d. Arndt, z którą miał syna Andreasa Samuela (ur. w 1785 r.). Po śmierci Jakuba w 1797 r. Karolina wyszła za dzierżawcę Niszczewic, Wilhelma Więskowskiego. Kolejnym dzierżawcą został Johann Carl Reinhold Cords, ożeniony z Rozamundą Albertyną Nikoliną von Schenck. Ich synem był Carl Anton Cords (ur. w 1834 r.), który w 1871 r. ożenił się z Klarą Marią Nehring, córką Johanna Eduarda – dziedzica Kruszy Zamkowej. W tym czasie Carl był już także dziedzicem Olszewic i Słońska. Na początku XX w. wyjechał do Berlina gdzie przez jakiś czas mieszkał; zmarł w Kruszy Zamkowej w 1926 r.
Ok. 1885 r. majątek Niszczewice liczył 3211 mórg. Stanowił też dominium, do którego należało 12 domów z 218 mieszkańcami, w tym 113 katolików i 105 ewangelików; 95 analfabetów. Sama wieś z kolei liczyła 43 domy i 485 mieszkańców, w tym 407 katolików i 68 ewangelików; 124 analfabetów. Za rządów Cordsów wzniesiono tu większość zabudowań, dwór i założono piękny park krajobrazowy. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. majątek został przejęty przez Skarb Państwa, a jego dzierżawcą był Bronisław Grzybowski. W 1926 r. ogólny areał liczył 820 ha, na co składało się 527 ha ziem uprawnych, 245 ha łąk i pastwisk oraz 18 ha nieużytków wraz z wodami. Do naliczenia podatku gruntowego, wykazywano 5099 talarów czystego dochodu. Gospodarstwo było w wysokiej kulturze rolnej, posiadało swój wodociąg i kolejkę polną. W 1930 r. mniejsze gospodarstwa we wsi posiadali też Jan Lewandowski (50 ha) oraz J. Orlikowski (50 ha). Niszczewice będące siedzibą gminy wiejskiej liczyły 746 mieszkańców; był tu sklep z artykułami kolonialnymi A. Jaskulskiej, piekarnia J. Busse, karczma J. Wysockiego, kowal Zwierzykowski i stolarz S. Guez. W 1934 r. wieś została włączona w skład gminy Złotniki Kujawskie. W latach 1939-1945 nosiła nazwę Detleben. Do 1939 r. zarządcą folwarku był Grzybowski, po którym funkcję objął Niemiec z Poznania nazwiskiem Grünwald. Po wojnie majątek został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego, a za czasów Stalina funkcjonowała tu Spółdzielnia Rolna.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Nieistniejący dwór wznosił się ok. 50 m na płd. od spichlerza, w dłuższej osi usytuowany był w kierunku N-S, wejściem skierowany na wschód. Był parterowy, prostokątny, nakryty dwuspadowym dachem, z trójkątnymi wystawkami w obu elewacjach. Od strony ogrodu posiadał piękne, szerokie schody i werandę z kolorowymi szybkami. Zburzony został w latach 70. XX w., a na jego miejscu wybudowano parterowy budynek mieszkalny. Co ciekawe, pozostawiono zabudowania przylegające do dworu od południa, mieszczące biura administracji majątku. Zostały one zaadoptowane na mieszkania i taką funkcję spełniają do dzisiaj.
Z dawnych zabudowań do dzisiaj stoi zabytkowy budynek spichlerza, wybudowany na północ od dworu. W południowej pierzei dawnego podwórza gospodarczego zachował się budynek w którym znajdowały się sieczkarnie i śrutowniki. Współcześnie został on przebudowany na dyskotekę o nazwie „Genesis”, przeżywającą okres świetności w pierwszych latach XXI w. Kolejnym zachowanym XIX-wiecznym budynkiem, jest obora stojąca nieco dalej na południe. Obecnie dawny układ założenia jest całkowicie nieczytelny, zakłócony współczesną zabudową i z całkowicie zmienionym układem dróg dojazdowych.

Park

Pozostałości parku z k.. XIX w. Park rozciągał się na zachód od dworu i zajmował ok. 2 ha. Jeszcze w latach 60. XX w. było to piękne założenie parkowe z główną aleją biegnącą od dworu w kierunku zachodnim, obsadzone egzotycznymi gatunkami drzew i krzewów. Rosły tu m.in. jaśminowce wonne i czerwone orzechy włoskie, a w podszycie bzy i śnieguliczka biała. Wnętrza parku ozdabiały boskiety, polany i liczne klomby. W późniejszych latach całe parkowe wnętrze wykarczowano i obecnie jest to pole na którym rośnie kukurydza. Nie oszczędzono nawet rosnącego tu platana - pomnika przyrody. Oprócz jednego dębu, reszta drzew rosnących w obrębie prywatnych działek to młode nasadzenia. Dawniejsza wschodnia część parku stanowi nieużytki lub jest częściowo zabudowana współczesnymi domami, garażami i przybudówkami.

Inne

Zabudowania gospodarcze

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011