Izdebno

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Dwór obronny z XIV w., dwór z pocz. XIX w.
Izdebno to bardzo stara wieś, położona malowniczo nad wschodnim brzegiem jeziora Wolskiego, około 3 km na zachód od Rogowa. W okresie największego rozkwitu Biskupina, w Izdebnie istniała podobna do niego osada łużycka, wybudowana analogicznie – na rozległym półwyspie, od południa wcinającym się w jezioro. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1336 r. i mówi o ówczesnym właścicielu – Jaśku Izdebka z Izdebna. Mniej więcej w tamtym okresie, właściciele wybudowali na brzegu jeziora murowaną siedzibę obronną, po której pozostał fragment kamiennej posadzki i relikty wieży. W XV i XVI w. dziedzice posługiwali się nazwiskiem Izdbieńskich, zaś pieczętowali herbem Poraj. Od najdawniejszych czasów dzierżyli także pobliski Rusiec. Nie ma tu sensu opisywanie licznych transakcyj, spadków i cesji pomiędzy nimi a Rusieckimi, które trwały aż do pocz. XVII w. W skład dóbr Izdbieńskich wchodziła także wieś Wola, leżąca niedaleko Izdebna. Ostatnim z tej rodziny na Ruścu był Jan Izdbieński, sędzia ziemski województwa kaliskiego. W poł. XVII w. właścicielami Izdebna byli Hieronim i Katarzyna z Tarnowskich Radlińscy. W 1627 r. Katarzyna była już wdową, a rok później wraz z synem Krzysztofem scedowała wieś Maciejowi Grabskiemu, staroście kruszwickiemu. W rękach potomków Grabskich dobra znajdowały się do okresu wojen szwedzkich, na skutek których wieś prawdopodobnie opustoszała i na kilkadziesiąt lat prawie całkowicie zniknęła z map i zapisek historycznych.
Dopiero na pocz. XVIII w. w zapiskach pojawiają się kolejni posiadacze tych ziem – Tulibowscy. W 1708 r. Stanisław Tholibowski (Tulibowski) cedował prawa swoje i bratanków, Stanisławowi Markowi z Rojewa Kaczkowskiemu, stolnikowi brzesko-kujawskiemu. Następnie, do ok. połowy tegoż stulecia, wieś należała do rodziny Romanów. Piotr Roman ożeniony był z Dorotą Trzebieską; w latach 20. XVIII w. w Izdebnie urodziły się ich dzieci Katarzyna i Michał. W 1746 r. zmarła ostatnia z tej rodziny - Wiktoria z Romanów Zakrzewska. W 2. poł. XVIII w. w Izdebnie znajdujemy Małachowskich i Grochowickich. W 1763 r. Antoni Grochowicki, syn Józefa, sprzedał wieś Józefowi Kołudzkiemu, synowi Jakuba, za kwotę 32,5 tys. złp. Ten ożeniony był z Zofią Skaławską. Ich główną majętnością była Kołuda Wielka k. Janikowa. W 1764 r. w Izdebnie zmarł ich półroczny synek Franciszek, a w październiku tegoż roku urodziła się córka - Aniela Franciszka. W 1768 r. Kołudzcy sprzedali Izdebno Józefowi Kosmowskiemu, który rok później zapisał na tejże wsi posag swojej siostrze Magdalenie, zamężnej za Antoniego Kruszewskiego. Józef ożeniony był z Katarzyną Koczanowską, zmarł 2 lipca 1774 r. Jego bratem był ksiądz Michał Kosmowski, opat klasztoru w Trzemesznie.
Jeszcze w 1774 r. Katarzyna Kosmowska spisała komplanację ze spadkobiercami, w tym z Kruszewskimi. Ci byli dziedzicami majątku prawie do końca stulecia. W 1788 r. Magdalena Kruszewska była już wdową i sprzedała Izdebno synowi Michałowi za 35 tys. złp. Jego brat Franciszek otrzymał z tego tytułu 3983 złp. Było jeszcze dwóch braci Kruszewskich: Nepomucen i Walenty, porucznik wojska koronnego. Ten pierwszy także dostał prowizję od spadku matki, natomiast Walenty w 1793 r. pozywał wszystkich o zniesienie kontraktu zawartego pomiędzy spadkobiercami ojca - Antoniego. Michał Kruszewski ożenił się z Reginą Mędlińską, z którą miał syna Mateusza. Zmarł przed 1793 r., a opiekunami małoletniego syna zostali Stefan Rudzki i Franciszek Kruszewski. W kolejnych latach (po III rozbiorze Polski) właścicielami Izdebna zostali Niemcy. We wsi założono folwark i wybudowano opisywany dwór. W poł. XIX w. właścicielem majątku był niejaki Szrader (Schroeder?). W 1885 r. wieś leżała w powiecie mogilnickim i dzieliła się na dominium o powierzchni 1730 mórg oraz folwark proboszczowski. Było tu 7 domów ze 114 mieszkańcami, w tym 73 katolików i 41 ewangelików; 52 analfabetów. We wsi stał kościół katolicki - siedziba parafii, należący do dekanatu w Rogowie. Po jego rozebraniu siedzibę parafii przeniesiono do Czewujewa. Najbliższa stacja pocztowa i telegraf znajdowały się w Rogowie. Do majątku w Izdebnie należała też gorzelnia, wybudowana w zachodniej pierzei podwórza gospodarczego. W 1905 r. dobra zostały rozparcelowane, a budynki znalazły się w gospodarstwach drobniejszych właścicieli. Po parcelacji całkowicie zmienił się układ przestrzenny wsi. Wytyczono obecną drogę, która przecięła folwark w osi północ-południe. Nowo powstałe gospodarstwa musiały być niewielkie (do 50 ha), gdyż w późniejszym czasie nie znajdujemy już żadnych informacji o właścicielach ziemskich w tejże wsi.
Po 2. wojnie św. dwór częściowo spłonął, jednakże został odbudowany. Z substancji zabytkowej budynku zachowały się fundamenty i piwnice. Jeszcze długo w latach powojennych, przy dawnym dworze znajdowały się tarasy, przy wejściu od strony zachodniej oraz od strony północnej. Co ciekawe, pod tarasami znajdowały się piwnice, podobnie jak pod całym dworem. Na pocz. XXI w. na terenie posesji znajdowało się gospodarstwo agroturystyczne, w 2015 r. zawieszone ze wzgl. na chorobę właścicielki.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek parterowy, podpiwniczony, nakryty naczółkowym dachem, na skutek odbudowy pozbawiony cech stylowych. Dwór w Izdebnie stanowił południową pierzeję dawnego podwórza gospodarczego. Resztę zabudowań regularnego czworoboku stanowiły m.in. stodoły i wolarnia. Niektóre z nich, we fragmentach i znacznie przebudowane, stoją we wsi do dzisiaj. Kompozycja dawnego zespołu dworskiego jest całkowicie nieczytelna, gdyż układ przestrzenny wsi uformował się w okresie po parcelacji.

Park

Brak. Liczne drzewa rosnące wokół dworu pochodzą z okresu po 1905 r. i nie stanowią reliktów pierwotnego parku dworskiego.

Inne

- Relikty kościoła gotyckiego z ok. 1580 r.,
- Owalne grodzisko pierścieniowate, odkryte w 1935 r., o długości około 225 m i szerokości 125 m. Niewielkie prace archeologiczne prowadzono tu w 1948 r. i potwierdziły one istnienie w ziemi reliktów drewnianego grodu. Kolejna ekspedycja archeologiczna miała miejsce w 1975 r. i wykazała istnienie dobrze zachowanych reliktów grodu łużyckiego z V w. p.n.e. W 2000 r. badania przeprowadziła ekspedycja naukowa Instytutu Prehistorii Uniwersytetu Adama Mickiewicza, potwierdzając datowanie osady na okres halsztadzki.
- Fundamenty wieży mieszkalno-obronnej z XIV w. na krańcu półwyspu.
- Przy drodze do Grochowisk pomnik z 1956 r. Jana Białasa, rozstrzelanego przez hitlerowców we wrześniu 1939 r.
- Cmentarz ewangelicki, nieczynny.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011