Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Załachowo
2009, zdjęcie Marek Kujawa
Miniatura ZałachowoMiniatura ZałachowoMiniatura ZałachowoMiniatura ZałachowoMiniatura ZałachowoMiniatura ZałachowoMiniatura Załachowo

Zdjęcie archiwalne

Miniatura Załachowo
Zdjęcie Marek Kujawa

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Załachowo

Zalachowo

Województwo:kujawsko-pomorskie
Powiat:żniński
Gmina:Łabiszyn
Rodzaj obiektu:Dwór

Stan obecny

Teren prywatny lub J.S.T., mieszkania.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Załachowo to wieś leżąca 4,5 km na zachód od Łabiszyna, malowniczo położona nad Notecią, u stóp tzw. Jabłowskich Gór. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą już z 1145 i 1252 r., kiedy to na Noteci pod Załachowem pobierano myto od przepływających tędy łodzi z towarami. Wspomina o niej w swoim dokumencie komes (książę) Zbilut Pałuka z Jabłowa. Etymologia nazwy pochodzi zapewne od sformułowania „za łachami” (łachy – tereny podmokłe, bagniste), w związku z podmokłymi łąkami Noteci. Już w XII w. komes Zdzisław darował Załachowo i Jabłoń (Jabłowo) z mytem i „wszelkiemi użytkami” klasztorowi w Trzemesznie. Darowiznę tę zatwierdził w 1145 r. książę Mieszko III Stary. W 1153 r. wieś płaciła dziesięcinę klasztorowi w Łeknie, co w 1222 r. zatwierdził arcybiskup Wincenty. W poł. XIII w. we wsi istniała komora celna na Noteci, którą w dokumencie ugody z Krzyżakami wymieniał Kazimierz, książę kujawski i łęczycki w 1252 r. W 1393 r. dziedzicem Załachowa i Brzyskorzystwi k. Żnina został Przezdrzew, dziedzic Ryszewa, który dokonał zamiany dóbr z trzemeszeńskim klasztorem. Późniejsze wzmianki mówią o dziesięcinie snopowej, którą pobierał pleban z Chomętowa. Kmiecie płacili po 1 groszu z łanu na kolendę, a karczmarze po pół grosza.
W 1577 r. we wsi były trzy działy, na których siedzieli: Piotr z 3 i ½ śladami osiadłymi i 2 zagrodnikami, Wawrzyniec z 1 śladem osiadłym i Grąbin z 1 i ½ śladu osiadłego. W 1620 r. jeden z tychże działów znajdował się w rękach Opalińskich h. Łodzia, po których Załachowo wraz z Łabiszynem, Pszczółczynem, Piłatowem, Oporowem, Smerzynem, Smogorzewem i innymi licznymi miejscowościami weszło w skład dóbr Gębickich. W 1677 r. Andrzej Gębicki, starosta nowodworski, sprzedał te dobra Pawłowi Gębickiemu, kasztelanowi łęczyckiemu za 145 tys. złp. W rękach Gębickich ziemie pozostawały jeszcze przez prawie 100 lat, a następnie sprzedali je oni Franciszkowi Drogosławowi Skórzewskiemu, generałowi lejtnantowi koronnej chorągwi pancernej. Z inicjatywy Skórzewskich wzniesiono tu dwór dla zarządców folwarku, budynki gospodarcze i założono park. Oprócz tego Skórzewscy zbudowali drogi łączące poszczególne folwarki, a pobocza obsadzili oryginalnymi gatunkami drzew, które rosną tu do dzisiaj. Wśród XIX-wiecznych zarządców folwarku była m.in. rodzina Garczyńskich. W 1885 r. liczył on 425 ha i przynosił czysty dochód gruntowy 3763 marki. Załachowo dzieliło się na samą wieś z 8 „dymami” i 154 mieszkańcami (150 katolików i 4 ewangelików) oraz kolonię z 5 „dymami” i 43 mieszkańcami (4 katolików i 39 ewangelików). Kolonia posiadała też własne 136 ha gruntów. Wieś należała do parafii Chomętowo, a szkoła katolicka znajdowała się w Lubostroniu. Majątek, który znajdował się w wysokiej kulturze rolnej otrzymał miano „dóbr rycerskich” – Rittergut. W 1909 r. miał 449 ha obszaru i przynosił 3690 marek czystego dochodu gruntowego. W okresie międzywojennym dzierżawcą Załachowa był Wacław Frankowski. W 1926 r. areał dóbr pod jego zarządem liczył 613,59 ha, w tym 315,38 ha ziem uprawnych, 79,38 ha łąk i pastwisk oraz 207,88 ha lasów i 6,58 ha wód. Folwark posiadał też cegielnię „Cegielnia Parowa Sp. z o.o.” (w dzierżawie) oraz suszarnię płatków ziemniaczanych. W 1930 r. wieś liczyła 211 mieszkańców. Na krótko przed wybuchem 2. wojny światowej Zygmunt Skórzewski sprzedał Załachowo Tarnowskiemu, ojcu Antoniego Piotra (późniejszego żołnierza, biorącego udział m.in. w kampanii wrześniowej). W latach 1940-1945 wieś nosiła niemiecką nazwę Netzbruch. Dziedzic Tarnowski trafił do sowieckiego łagru, skąd powrócił w 1947 r. i rozpoczął normalną pracę na roli. Pomimo że obszar 91 ha nie kwalifikował gospodarstwa do zabrania przez państwo, władze postanowiły jednak wyeksmitować Tarnowskich, co stało się w 1950 r. Później Tarnowski pracował w Grabowie k. Trzęsacza w pow. świeckim, następnie w PGR Dobie k. Giżycka, a jeszcze później w SHR w Strzekęcinie k. Koszalina i Kosieczynie w woj. zielonogórskim. Zmarł 22 lutego 1973 r. mając 69 lat. Po opuszczeniu dworu przez właścicieli, budynek został przeznaczony na mieszkania dla miejscowej ludności.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł i badań terenowych.
Analiza przestrzenna na podst. mapy 5489 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/, plik mapy: 3073_Labischin_1911.jpg
Bibliografia:
Edmund Gołata „Wspomnienie o Lubostroniu...” – niepublikowane
Antoni Tarnowski „Na koniu i pod wozem”, pamiętniki
Zdjęcie archiwalne (rycina) – Edmund Gołata
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pierwotnie był to dwór późnoklasycystyczny, w stylu tzw. polskim. Budynek zbudowany na wzniesieniu, na wysokiej kamiennej podmurówce, fasadą skierowany w stronę Noteci (w kierunku płd.-wschodnim). Jest parterowy, pięcioosiowy, nakryty dwuspadowym dachem. Ganek wieńczy niewielka trójkątna wystawka. Był on współcześnie przebudowany, przez co zatracił cechy stylowe oraz zakłócono osiowość elewacji. Ze starego, zachowanego rysunku wnioskować można, że wcześniejszy łamany dach został zastąpiony zwykłym dachem dwuspadowym, a czterokolumnowy portyk zdobiący wejście – murowanym gankiem. Założenie dworskie składało się z dwóch zasadniczych części: większego podwórza otoczonego zabudowaniami, w płd. części oraz mniejszego z dworem - w części północnej. Obie te części otoczone były ogrodami. Od zachodu, na wzgórzu wznosił się wiatrak, do którego prowadził oddzielny dojazd od głównej drogi.

Park

Na wschód od przebudowanego dworku rozciąga się dziki, niewielki park ze zróżnicowanym starodrzewem. Teren jest tu górzysty, urozmaicony parowem, którym biegnie droga do dawnego majątku w Smerzynie. Ze schodów dworku, przy dobrej pogodzie widoczna jest kopuła położonego około 3 km na wschód pałacu w Lubostroniu. Na szczególną uwagę zasługuje w Załachowie urokliwa, zabytkowa aleja wiodąca wschodnim skrajem Jabłowskich Gór, w pobliżu dwóch stawów nazywanych „okularami”. Złożona jest z 253 drzew w wieku ponad 200 lat, zasadzonych przez Skórzewskich. W 1991 r. aleja została ustanowiona pomnikiem przyrody. Rośnie tu 236 lip drobnolistnych o obwodach w pierśnicy 180-480 cm, 3 jesiony wyniosłe o obw. 180, 190 i 210 cm, 6 klonów zwyczajnych o obw. 180-280 cm, 6 robinii akacjowych (grochodrzew) o obw. 140-280 cm i 2 dęby szypułkowe o obw. 220 i 230 cm (stan sprzed nawałnic w 2017 r.).

Inne

W lesie, na najwyższym szczycie Jabłowskich Gór (156 m n.p.m. – pomiar z 2013 r.) znajdują się relikty betonowej konstrukcji, będącej podstawą nieistniejącej niemieckiej drewnianej wieży obserwacyjnej.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.