Ludzisko

Stan obecny

Dom Opieki Społecznej

Historia

Dwór z k. XVIII w.
Ludzisko to stara wieś położona 6 km na płd.-wschód od Janikowa i 10 km na płd.-zachód od Inowrocławia. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1192 r.; była wówczas własnością szlachecką. Jej nazwa pochodzi od rzeczki Ludzicy, obecnie nazywanej Dunajkiem. Już na przełomie XI i XII w. został założony tutejszy kościół, a w 1325 r. wieś wymieniona została jako parafia. Około 1400 r. w Ludzisku urodził się XV-wieczny humanista, Jan z Ludziska. Był synem chłopa, ale zdobył staranne wykształcenie, a w 1440 r. objął katedrę wymowy Akademii Krakowskiej. Był oficjalnym mówcą uczelni aż do 1447 r. W tym czasie wieś (lub jej części) należała do Orchowskich. Zapis z 1446 r. mówi o posagu, który Stanisław Orchowski oprawił swojej żonie Piechnie. Ciekawa jest informacja z 1462 r., gdy: „Arbitrzy godzili go ze stryjem Hektorem Orchowskim, nazwanym Ludzkim…”. Ludzcy, Ludziccy, Ludziscy być może stanowili jedną rodzinę. Wg „Herbarza Polski” Adama Bonieckiego pieczętowali się oni herbem Grzymała.
W 1515 r. właścicielem folwarku w Ludzisku był Jan Orzechowski - syn Hektora. W tamtych czasach nazwę wsi często zapisywano w postaci "Ludzicko". Z 1576 r. pochodzi wzmianka o Małgorzacie Żegockiej, która kwitowała Wojciecha Chwaliszewskiego z Buntowa, dziedzica w Ludzicku w województwie inowrocławskim. W tym czasie wieś podzielona była na trzy działy, a oprócz wspomnianego Chwaliszewskiego dwie pozostałe części były w rękach Słaboszewskich i Kunowskich. Na pocz. XVII w. dziedzicem po Wojciechu był Michał Chwaliszewski, którego w 1614 r. kwitował Marcin Żegocki, nabywca praw od brata - Samuela Żegockiego. Potomkowie Chwaliszewskich trzymali wieś do 2. poł. XVII w. Prawdopodobnie później ich głównym majątkiem stał się Rękawczyn Niekościelny (inaczej Rękawczyno, a obecnie Rękawczyn) w powiecie gnieźnieńskim. W 2. poł. XVII w. głową tej rodziny był Mikołaj ożeniony z Anną Gądecką, a później ich synowie Tomasz i Świętosław Chwaliszewscy.
W międzyczasie właścicielami (dzierżawcami?) innej części Ludziska byli Markowscy h. Szeliga, o których pierwsza wzmianka pochodzi z 1637 r., kiedy to Jerzy, syn Jana zapisał posag żonie - Krystynie z Głogowy Kossowskiej. Synem Jerzego był Kazimierz, ożeniony z Teresą Wyrzyską. Ich dziećmi byli: Elżbieta i Franciszek (1676-1711), ożeniony z Marianną Kiełczewską. Po śmierci żony Kazimierz ożenił się ponownie, z Zofią Błociszewską h. Ostoja. W 1. poł. XVIII w. właścicielem części trzymanej przez Markowskich został Maciej Kiełczewski, a części Chwaliszewskich - Stanisław i Jakub, synowie Tomasza. Jakub ożeniony był z Anną Godlewską, z którą miał córki Mariannę i Agnieszkę oraz syna Macieja.
Trzeci dział w L. posiadał w tamtym czasie podstoli inowrocławski – Franciszek Komecki, ożeniony z Konstancją Mostowską, bratanicą archidiakona gnieźnieńskiego - Aleksandra Mostowskiego. Żoną Macieja Chwaliszewskiego, który pełnił funkcję stolnika żydaczowskiego została Aniela Jaskólska, córka Ludwika i Franciszki Bieńkowskiej. Ostatnia wzmianka o Chwaliszewskich na Ludzisku pochodzi z 1788 r. Być może później zamieszkali oni w majątku Jaworowo, którego Maciej był dziedzicem.
W 2. poł. XVIII w. współwłaścicielami wsi była już rodzina Prandota-Trzcińskich herbu Rawicz. Nie sposób wymienić wszystkich koligacyj tej licznej rodziny. Ich historia w Ludzisku prawdopodobnie rozpoczyna się od Wojciecha ożenionego z Anielą Żychlińską. W 1759 r. w tutejszym kościele, odbył się ślub ich córki Joanny z Ignacym Zagajewskim h. Ogończyk. Wojciech i Aniela Trzcińscy mieli także córkę Aleksandrę, zamężną za Antoniego Mierosławskiego h. Leszczyc oraz synów: Szymona ożenionego z Joanną Trzcińską h. Rawicz i Tadeusza Gedeona (1746-1799), ożenionego z Justyną Zagórską h. Grzymała (1739-1806). Ci ostatni byli kolejnymi dziedzicami Ludziska, a z ich związku pochodziła córka Teofila i syn Józef Aleksander Kasper, ożeniony z Marianną Borowską - którzy odziedziczyli majątek Popowo. Prawdopodobnie to właśnie Tadeusz Gedeon Trzciński był inicjatorem budowy barokowego dworu w L. Był on m. innymi stolnikiem bydgoskim, łowczym inowrocławskim i starostą kruszwickim w latach 1788-1793. Ze związku jego syna Józefa i n.n. Marianny pochodziły dzieci: Ryszard, Justyna, Anna, Franciszka, Walentyn i Edward. W 1824 r. Justyna wyszła w Popowie za Jana Waleriana Steinborna h. Ludzisko i dzięki temu w drodze wiana, dobra te stały się jego własnością. Na ślubie byli liczni krewni i znajomi m.in. Wincenty Zagajewski – dziedzic Borucina i Borucinka, Kornel Borkowski i Dominik Mirosławski – dziedzic Mirosławic. Jan i Justyna Steinbornowie mieli czworo dzieci: Wandę która wyszła za Jana Józefa Mittelstaedta, Emilię, Juliannę i Józefa Marcina, który około 1850 r. ożenił się z Janiną Dąmbską z Dąbia herbu Godziemba. Z tego związku pochodzili synowie: Jan Bronisław ożeniony z Teodozją Mittelstaedt herbu Hornklow i Stanisław Władysław. Janina Dąmbska była córką Józefy Mittelstaedt herbu Hornklow (1813-1890) i Jana Walentego Dąmbskiego (1809-1871), syna pana na Konarach – Stefana i Barbary Gąsiorowskiej. Ok. 1850 r. Jan Dąmbski dokonał przebudowy dworu, dzięki której uzyskał on obecną późnobarokową formę, a 15 lat później wybudował we wsi nowy kościół. W starej, jeszcze drewnianej świątyni, w 1860 r. związek małżeński zawarli 29-letni Adalbert (Wojciech) Lubiak i 23-letnia Michalina Wiśniewska, córka Józefa i Józefy (Josepha i Josephe) Wiśniewskich. W kolejnym roku w L. wydarzyło się coś co spowodowało, że rodzina ta zmuszona była zmienić nazwisko na Luba. Ich syn Szczepan dał początek całej gałęzi rodziny L., zamieszkującej obecnie okolice Inowrocławia i Złotnik Kujawskich.
Ok. 1885 r. wieś Ludzisko miała 12 domów ze 136 m-cami, w tym 135 katolików i 1 ewangelika. Majątek ziemski stanowił dominium o pow. 2750 mórg. Na terenie domeny znajdowało się 12 domów z 206 m-cami, w tym 184 katolików, 13 ewangelików oraz 9 żydów; 95 analfabetów.
Ze związku Jana i Józefy Dąmbskich pochodziło siedmioro rodzeństwa: wspomniana wyżej Janina, Władysław ożeniony z Antoniną Golcz, a następnie z Bronisławą Zielonacką h. Leszczyc, Stefan ożeniony z Weroniką Golcz, Kazimiera która wyszła za Stanisława Szumskiego, Józef ożeniony z N. Kosińską, a następnie ze Stefanią Sikorską h. Cietrzew, Franciszek ożeniony z Teofilą Bronisławą Sulerzycką, a następnie z Antoniną Nostic-Jankowską h. Ryś i Antoni (1844-1907) - przyszły dziedzic, ożeniony z Marią Mittelstaedt h. Hornklow.
Matka - Józefa Dąmbska zmarła w 1890 r. po ciężkiej chorobie i pochowana została w Ludzisku. Antoni i Maria Dąmbscy mieli dziewięcioro dzieci: Stanisławę (1877-1923), która wyszła za Jana Bartoszewicza h. Pomian; Konstantego ożenionego z Zofią Aleksandrą Marią Dąmbską; Kazimierza; Annę; Stanisława; Józefę, która wyszła za Antoniego Suchorskiego h. Jastrzębiec; Janinę, która wyszła za Bogdana Józefa Trzebińskiego h. Szeliga i Stefana (1893-1961), ożenionego z Zofią Aleksandrą Dąmbską h. Godziemba (1900-1989).
Antoni Dąmbski zmarł mając 63 lata i pochowany został w Ludzisku. 699-hektarowy majątek (z dochodem 13297 marek) przejął wówczas bratanek - Jan (1877-1930), z matki - Bronisławy Zielonackiej h. Leszczyc. W 1920 r. zgodnie z panującą modą na tzw. „styl polski”, w fasadzie dworu wybudowano portyk kolumnowy.
W 1926 r. właścicielem dóbr o areale 572,6 ha był Jan hr. Dąmbski, a do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 3741 talarów tzw. "czystego dochodu". W późniejszych latach areał dóbr powiększył się do 650 ha. W 1930 r. wieś Ludzisko liczyła 438 mieszkańców. Była tu restauracja F. Karpińskiego i sklep spożywczy M. Lewandowskiego, a usługi dla mieszkańców świadczyli: kowal Kołodziejski, szewcy M. Lewandowski i Drzewiecki oraz kołodziej T. Czerwiński. W latach 1939-1945 wieś nosiła nazwę Nordhof i razem z majątkiem ziemskim była własnością Rzeszy Niemieckiej. Po wyzwoleniu przeszła na własność Skarbu Państwa Polskiego. W latach powojennych we dworze utworzono Dom Pomocy Społecznej, który istnieje do dzisiaj.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Poznań Projekt - baza małżeństw Wielkopolski;
Geoportal;
Mapster:
11813429 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3274_Broniewice_IX.1944_APP_Sygn._M.top.25-962.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!


.

Opis

Dwór barokowy, parterowy, wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na wschód, nakryty dachem mansardowym z facjatami, z klasycystyczną oficyną z k. XVIII w. i bezstylową dobudówką z 2. poł. XIX w. Na osi frontowej znajduje się czterokolumnowy portyk zwieńczony trójkątnym frontonem. Dwór od północy posiada taras z gankiem, a od zachodu neobarokowy ryzalit. Zachował się z całym zapleczem: oficynami, czworakami i aleją dojazdową zakończoną bramą wjazdową. Założenie należy do najlepiej zachowanych XVIII-wiecznych zespołów dworskich, na terenie województwa kujawsko-pomorskiego.

Park

Park założony równocześnie z budową dworu, pod k. XVIII w. Jego pow. (w granicach sprzed 1945 r.) wynosi około 1,5 ha, niestety w większości został wykarczowany, a pozostały starodrzew skupia się głównie w zach. części parku i wokół stawów. Kilkanaście drzew rośnie także przed fasadą dworu, są to jednak nowsze nasadzenia lub samosiewy. Do 1945 r. od tej strony dworu znajdowały się jedynie sady. Teren za budynkiem stanowi głównie łąkę albo nieużytki i opada łagodnie na zachód, w kierunku Jeziora Ludziskiego. Wśród typowych gatunków drzew i krzewów rosną tu również trzy pomnikowe wierzby białe o obw. w pierśnicy 420 - 330 cm (przynajmniej rosły w 2000 roku).

Inne

Neobarokowy kościół p.w. św. Mikołaja z 1865 r., rozbudowany w latach 1932-1935.
Pięć czworaków.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011