Kołybki

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Pałac z 1882 r.
W dawnych zapiskach wieś znajdujemy jako Kolybki, Kołypki lub Kolybek. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1370 r. Jej pierwsi właściciele pisali się „de Kołybki”. W 1427 r. wzmiankowany jest niejaki Marsch, zaś w 1469 r. dziedzice Jan i Marcin. W XVI w. wieś należała m.in. do Zajączkowskich, a od 1571 r. do Stefana Grudzińskiego. Zapewne podzielona była na działy, należące do różnych właścicieli. W bliżej nieokreślonym okresie część wsi należała do Świątkowskich, po których odziedziczyli Kaczkowscy. W 1579 r. Filucja Cerekwicka, wdowa po Janie Kaczkowskim, dała majątek swym synom: Maciejowi, Janowi i Wojciechowi. Z kolei druga część wsi była w rękach wdowy po Stefanie Grudzińskim, Jadwigi z Cerekwicy. Ta wydzierżawiała dobra aż do pocz. XVII w., kiedy to właścicielami całej już wsi zostali synowie Stefana Grudzińskiego: Zygmunt i Stefan (II). W tym okresie zagospodarowano tereny na północ od Starężynka, gdzie utworzony został folwark Kopanina. Od tego momentu historia obu miejscowości jest wspólna. Aż do 2. poł. XIX w. mają one tych samych właścicieli: Pogorzelskich (od 1657), Macieja Romana (1674), Macieja i jego syna Franciszka Wałdowskich, Urbanowskich (1730), Grodzickich (1764), Franciszka Zagórskiego (1774), Tadeusza Trzcińskiego (1783) oraz Sobierajskich od ok. pocz. XIX w. Kolejno: Kazimierza, Wincentego i Leona. Szczegółowa historia z tego okresu znajduje się w opisie Kopaniny w naszym serwisie.
W 1879 r. Kołybki nabył od Leona Sobierajskiego, Władysław Tadeusz Ezechiel Moszczeński h. Nałęcz (1824-1896), właściciel Stępuchowa. Ożeniony w 1851 r. w Biezdrowie z Julianną hr. Bnińską h. Godziemba, w 1880 r. sprzedał Stępuchowo synowi Adolfowi. W 1885 r. Kołybki stanowiły dominium w pow. wągrowieckim o pow. 1856 mórg. Do majątku należał folwark Rakowo. We wsi znajdowało się 14 domów z 255 m-cami, wszyscy wyznania katolickiego. Pozostałe dzieci Moszczeńskich (oprócz Adolfa) to córka Aniela i synowie: Aleksander Józef, Seweryn Bolesła Arton oraz Mieczysław. Z tychże Kołybki i Rakowo dostał Seweryn, urodzony w St. w 1850 r. Oficjalnie dziedzicem stał się 21 lutego 1896 r. Nigdy się nie ożenił i nie miał potomstwa. W 1906 r. sprzedal dobra Ignacemu Skoroszewskiemu h. Awdaniec z Turska pod Pleszewem. Zmarł mając 71 lat, 26 kwietnia 1931 r. i pochowany został tam gdzie ojciec, w krypcie kościoła parafialnego w Kozielsku na Pałukach. Skoroszewski ok. 1900 r. zaślubił Irenę Mukułowską. Nie mieli potomstwa. W 1926 r. pod jego zarządem dobra liczyły 474 ha i dostarczały 1957 talarów czystego dochodu gruntowego. Wieś w 1926 r. liczyła 329 mieszkańców. Była tu także kuźnia Franciszkowskiego i warsztat kołodziejski Sierzchulskiego.
Po wybuchu 2. wojny światowej właściciele zostali wyeksmitowani z majątku. Wieś w okresie wojny nosiła nazwę Hagenau. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Początkowo utworzono tu Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną, a następnie Państwowe Gospodarstwo Rolne, podległe pod zakład w Stępuchowie. Po ustawowej likwidacji PGR-u w 1993 r., gospodarstwo przejęła spółka prywatna.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski dla przemysłu... 1926
Plan Odnowy Miejscowości Kołybki, załącznik do uchwały Nr XXXIII/214/10 Rady Gminy Damasławek z dnia 31 marca 2010 r.;
Geoportal;
Mapster: http://www.amzpbig.com/maps/3170_Stempuchowo_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny z elementami neorenesansowymi. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi W-E, fasadą zwrócony na południe. Piętrowy, z niższymi przybudówkami po bokach, nakryty dachem czterospadowym krytym gontem, z lukarnami po bokach jednoosiowej facjatki stylizowanej na barok. W fasadzie, na parterze, centralnie umieszczony ganek zdobiony lizenami „dźwigającymi” balkon z tralkową balustradą, poprzedzony schodami. Na balkonie jedno duże okno w stylu porte’fenetre. Detal architektoniczny elewacji w stylu „kostiumu francuskiego”, nawiązującego do architektury z czasów Henryka IV i Ludwika XIII, popularnego w Polsce pod koniec XIX w.
Nie licząc dodatkowych zabudowań wzniesionych po 2. wojnie światowej, układ przestrzenny zespołu pałacowego zmienił się w niewielkim stopniu i jest względnie czytelny.

Park

Park z 1. poł. XIX w., zachowany w swoich dawnych granicach, zajmujący dz. ew. nr ...58/17 o pow. 7,7238 ha (Geoportal, 26.03.2019 r.). Ze wzgl. na niewielkie ubytki starodrzewu możemy tę wielkość przyjąć za właściwą pow. parku (razem ze stojącym wewnątrz dworem). W parku znajdują się dwa stawy, zaś w drzewostanie dominują lipy szerokolistne oraz buki zwyczajne.

Inne

Obora mur., kam., k. XIX w.
Chlewnia, mur. pocz. XX w.
Brama i ogrodzenie, k. XIX w.
Kaplica p.w. NMP, mur., 2. poł. XIX w.
Dom drewniany, pocz. XX w. “poniatówka”

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011