Wrząca

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Wieś w dawnych wiekach nie istniała. Niewielki folwark założono tu dopiero ok. połowy XVII w. W 1245 r. ziemie pomiędzy Drawą a Wdą należały do Bolesława Wstydliwego, który nadał je Sędziwojowi z Czarnkowa. Dopiero w 2. poł. XVI w. w zapiskach pojawia się Trzcianka, a jej właścicielami są Czarnkowscy h. Nałęcz. W 1. poł. XVII w. wraz z Trzcianką w źródłach pojawiają się inne okoliczne wsie, jak Biała, Koczymesz, Łomnica, Niekursko, Stradom, Długie Bory, Wołowe Lasy, Hamer oraz d. Radosiewie, Siedliska, Runowo, Jędrzejewo i Hamer. W 1701 r. wszystkie te dobra nabył Stanisław Leszczyński, wojewoda poznański, a następnie dał je Adamowi Naramowskiemu, staroście ujskiemu i pilskiemu. W 1731 r. Trzcianka otrzymała prawa miejskie, zaś w latach 1738-1755 wraz z przyległościami należała do ojca ostatniego króla Polski - Stanisława Poniatowskiego h. Ciołek. Po I rozbiorze Polski tereny nieistniejącej jeszcze wsi Wrząca znalazły się poza granicami Wielkopolski, w nowopowstałym Obwodzie Nadnoteckim - Netzekreis - należącym do Królestwa Prus. Części powiatu chodzieskiego, czarnkowskiego i wieleńskiego przypadły Polsce dopiero po 10 stycznia 1920 r., na mocy porozumień wersalskich. Wrząca pozostawała na terenach należących do Niemiec do końca stycznia 1945 r.
Pierwszym znanym właścicielem wsi Fratzig był Andreas (Andrzej) Cembicki, od którego w 1671 r. kupił ją Samuel Jakob. W 1773 r. wymieniona została jako Vratzke - folwark należący do dóbr w pobliskich Łomnicach.
W 1773 r. część wsi należała do właścicieli Trzcianki, a część do Lasockiego. Ziemie folwarku rozciągały się od wapiennika (miejsca wypalania wapna, zwanego Kalkofen) do kanału Stöwener i na południe do Noteci. Wieś w tamtym czasie stanowiła sołectwo, zaś jego dzierżawcami byli kolejno Schäfer, Büdner, Schneider i Schuster. Ok. 1793 r. właścicielem (sołtysem?) był Guderjahn. Po wojnie francuskiej 1806-1813 przez wieś szły francuskie wojska, powracające z Piły do Trzcianki. Głodni i zmarznięci Francuzi plądrowali wsie i rabowali zwierzęta pociągowe. Nocą pruscy żołnierze prowadzili "szarpaną" wojnę, atakując i zabijając maruderów. Podczas jednego z ataków w okolicach Grzmiącej, Prusacy przejęli francuską kasę, "skarb", który został przewieziony do majora von Schill w Kołobrzegu (oryg. tekst dotyczący tego wydarzenia: "Sichere Leute brachten diesen kostbaren Schatz auf Schleichwegen zu Major von Schill nach Kolberg"). Folwark o pow. 1093 mórg oraz dwór istniały tu już ok. 1828 r. Do końca XIX w. dobra znajdowały się w rękach niemieckich i w późniejszym okresie liczyły ok. 200 ha. Na pocz. XX w. zostały powiększone i w 1920 r. liczyły 370 ha. Właścicielem folwarku był niejaki Moderow (Modrow?). Podmokłe ziemie folwarku dawały wysokie plony i umożliwiały powiększenie pogłowia hodowanego bydła. Duże zyski z gospodarstwa umożliwiły dziedzicowi zakup kolejnych folwarków dla dwóch synów. Zatrudnił on też więcej pracowników i wykwalifikowanych rzemieślników do pracy przy prowadzeniu hodowli. W 1930 r. wieś liczyła 575 ha. W 15 domach znajdowały się 32 gospodarstwa domowe, łącznie 165 m-ców. Pod koniec stycznia 1945 r., pomimo ostrzeżeń, dziedzic i jego zięć nie opuścili majątku. Zostali zatrzymani przez Rosjan i wywiezieni w nieznanym kierunku. W czasie 2. wojny światowej i podczas wyzwalania, zabudowania folwarku ucierpiały nieznacznie. Zniszczony został tylko jeden dom należący do Karola Radtke. Po 1945 r. na terenie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Dwór prawdopodobnie pełnił funkcje mieszkalne i biurowe. Wieś w latach powojennych nosiła nazwę Wrzącko.
Źródła:
16952 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/;
6219 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/;
Wikipedia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Netzekreis;
Amtsblatt der Regierung in Potsdam: 1828;
Ortschaften im Netzekreis:
http://www.netzekreis.de/ortschaften/fratzig/fratzig.html;
Geoportal.
Autor opisu nie bierze odpowiedzialności za błędy wynikłe ze złego tłumaczenia oryginalnych tekstów niemieckich. Nie zalecamy korzystania z tekstu jako podstawy źródłowej do innych opracowań, prac magisterskich, przewodników, itp., itd.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowy, nakryty dwuspadowym dachem krytym eternitem, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi zbliżonej do SW-NE, fasadą zwrócony na SE. Wejście główne w centralnie umieszczonym ryzalicie, zwieńczonym trójkątnie. Na skutek remontów dwór pozbawiony cech stylowych. Szczątkowo zachowany detal architektoniczny w postaci fragmentów gzymsu, a także półkoliście zamkniętych okien w płycinach na wysokości piętra ryzalitu.

Park

Niewielki park założony zapewne na pocz. XX w. w północnym narożniku zespołu dworskiego, zajmuje północną cześć dz. ew. nr ...28/38 o pow. 1,72 ha (Geoportal, 28.03.2017 r.). Aktualnie o pow. ok. 1 ha, wcześniej mniejszy, na przestrzeni lat powiększony o młodsze nasadzenia bądź samosiewy.

Inne

Zabudowania gospodarcze, XIX / XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011