Wiązowna

Stan obecny

Własność prywatna , do obejrzenia z pewnej odległości (2023)

Historia

W I poł. XIX w. Radziwiłłowie wznieśli na terenie Wiązowny barokowy pałac (gruntownie póżniej
przekształcony), otoczony parkiem. Dobra Wiązowny obejmowały wtedy kilkanaście wsi: Białkę, Izabelkę, Rzeczycę, Mlądż, Boryszów, Horoszkę, Majdan, Domanówek, Jarosław, Annopol, Michałówek, Ernów, Zemlądz i Aleksandrów. W latach 1864-1876 nastąpiła ich parcelacja. W części południowej powstały osady o charakterze letnískowym i uzdrowiskowym, co bezpośrednio wiązało się z przeprowadzeniem Kolei Nadwiślańskiej w 1887 r. Część północną, w wyniku licytacji, zakupili W 1874 r. Szlenkierowie – zamożni warszawscy przemysłowcy z branży skórzanej. Podzielili
je na dwie nierówno części: dawny pałac Radziwiłłów wraz z najbliższym terenem przejął Jan Józef, a pozostałą mniejszą część - Karol Jan. Na zakupionym terenie ok. 1880 r. Karol Jan Szlenkier i jego żona Maria z Grosserów Szlenkier wznieśli dworek (willę) prawdopodobnie wg projektu architekta włoskiego pochodzenia Witolda Lanciego (syna Franciszka Marii Lanciego), i urządzili park.
Budynek zaprojektowany został w stylu neorenesausowym. W 1898 r. posiadłość Szlenkierów zwana później r.„Daczą Karolin” zajmowała teren zbliżony do prostokąta, położony na wschód od stawu przylegającego do drogi na Lublin i na południe od kanału zasilającego ten staw wodami z rzeki Mienii.
Po śmierci Karola Jana Szlenkiera w 1900 r., a później jego małżonki Marii w 1913 r., zarząd nad majątkiem sprawowała rada familijna, a zwłaszcza dwie młodsze siostry: Zofia i Wanda - od 1899 r. żona znanego historyka literatury dr Ignacego Chrzanowskiego. Ok. 1903 r. Zofia Szlenkierówma dokupiła teren, położony na północ od kanału, który przyłączono do starszego parku i urządzono wg projektu Antoniego Zaleskiego (Z Towarzystwa Rolniczego Kowieńskiego). Nowe wnętrze parkowe sąsiadowało z sadem założonym w 1910 r. W 1939 r. majątek wraz z domem nazywanym wówczas ,,Willą Karolin-Marianów” odziedziczyła Hanna Chrzanowska, córka Ignacego i Wandy ze Szlenkierów
Chrzanowskiej (pielęgniarka, pedagog, literatka i siostra Zakonna, zasłużona w dziejach polskiego pielęgniarstwa jako organizatorka pomocy dla obłożnie chorych. W 1953 r, sprzedała ona swoją posiadłość Edmundowi Karolowi Żołędowskiemu, który dziewięć lat później, po uprzedniej parcelacji terenu, sprzedał jego południowo-wschodnią część (łącznie z willą) Janowi Parzonko. Pozostał część parku przekazał w formie darowizny córce Zofii i jej mężowi Edwardowi Szwedo. W1976 r. dawna własność J. Parzonko zmieniła właścicieli.
Willa została nieznacznie zniszczona w sierpniu 1944 r. Wkrótce po wojnie nie tylko pełniła funkcje mieszkalne (w tym mieszkania pracowników Urzędu Bezpieczeństwa), ale i krótko mieściła biura Rady i Zarządu Gminy Wiązowna, co wpłynęło na wygląd jej wnętrz. Po 1951 r. rozebrano drewniane werandy, prawdopodobnie uszkodzone już podczas działań wojennych W 1944 r. Wnętrza willi adaptowano do nowych potrzeb w związku z ulokowaniem tu biur Rady í Zarządu Gminy Wiązowna, a także mieszkań (m. in. zmieniono pierwotny układ wewnętrzny wprowadzając nowe ściany działowe, zlikwidowano piece kaflowe wprowadzając C.O.).
Przeprowadzano tez doraźne remonty; około 1990 roku częściowo wymieniono pokrycie dachu (nad piętrem), później obłożone cokół klinkierem. W miejscu dawnej werandy wsch. wybudowano garaż, stanowiący podstawę tarasu. W 2004 roku. w budynku rozpoczęto prace remontowo-modernizacyjne. Polegały na : usunięciu niektórych wtórnych podziałów ściankami działowymi i betonowych schodów wewnętrznych , wymianie stolarki okiennej i drzwiowej (odtwarzającej pierwotny wygląd), wymianie posadzek w części południowej i założeniu izolacji przeciwwilgociowej, wymianie instalacji C.O. Kolejne prace remontowe to zmiana pokrycia dachu nad częściami parterowymi, obróbki blacharskie, malowanie elewacji. (Jarosław Bochyński 2024)

Opis

Budynek murowany o planie zbliżonym do krzyża greckiego, złożony z dwóch prostokątnych skrzydeł. Usytuowany jest na terenie parku położonego na wschód od drogi Warszawa-Lublin, przy ul. Parkowej (dawnej alei lipowej). Ustawiony jest na osi północ-południe z głównym wejściem i wjazdem od strony ulicy, poprzedzony dawną lodownią. Neregularna, piętrowa bryła wzbogacona o dwie parterowe najprawdopodobniej drewniane werandy (obecnie nie zachowane), umieszczone od wschodu i zachodu budynku. Wschodnia, zbudowana była na planie wieloboku, stanowiła na parterze rodzaj ażurowego, otwartego na ogród ganku, porośniętego pnączami. W jej dolnej części mieścił się składzik narzędzi ogrodniczych. Na piętrze werandę zastępował taras. Ze względu na brak dostatecznych przekazów ikonograficznych niewiele można powiedzieć o przeciwległej werandzie, która otrzymała plan prostokąta. Od tej strony znajdował się również taras oparty o mur oporowy, stanowiący obrzezze stawu. Z tarasów rozciągał się rozległy widok na park, groblę i staw.
Na parterze willa mieściła: salonik, jadalnię, dwie sypialnie, kuchnię ze spiżarnią, łazienkę, ubikacje dla gospodarzy i służby. Komunikację wewnętrzną umożliwiały schody, umieszczone w korytarzu, prowadzące na piętro i strych. Piętro składało się z czterech sypialni.(JB2024)

Park

Park Chrzanowskich z 1900 r. o pow. 4,5 ha.
Informacje pochodzą z książki / Parki i Ogrody Zabytkowe w Polsce - Stan 1991 rok /

Inne

Źródła:
Karta zabytku A.Marconi-Betka, E. Popławska Bukało
Zdjęcie z 2005 roku - E. Popławska Bukało
Zdjęcie z 1913 roku A. Maciejewski