Wilczyce

Stan obecny

Prawdopodobnie własność JST, mieszkania.

Historia

Dwór z XIX w.
Wilczyce to wieś leżąca 13 km na płn.-zachód od Sandomierza. Po raz pierwszy wzmiankowana w latach 1166-67 z okazji konsekrowania nowego kościoła (w Buszkowie?) przez biskupa Wincentego, który nadał dziesięciny ze Zdanowic, Wilczyc i Niegosławic klasztorowi cystersów w Jędrzejowie. Nie ma pewności, czy w zapisce chodzi o te właśnie Wilczyce, niemniej drugiej wsi o takiej nazwie w ziemi sandomierskiej nie było. Nazwa ponownie pojawia się w 1306 roku, gdy Władysław Łokietek zatwierdził nadanie kilku wsi, w tym Wilczyc - katedrze krakowskiej. Dopiero 100 lat później pojawia się pierwszy prywatny posiadacz wsi - Piotr z Wilczyc, herbu Ciołek, którego w 1420 r. pozwał Piotr Łapka, o konia i 6 grzywien. Łapka miał też jakieś problemy co do szlachectwa Piotra. Z okazji procesu do Wiślicy przybył nawet król Władysław II Jagiełło, z mieszczaninem krakowskim Wigandem i Izydorem Galicusem z Mediolanu (ten jako podżupnik wielicki toczył wcześniej sprawy sądowe ze Zbigniewem Łapką). W poł. XV w. znaczna część wsi znajdowała się w rękach Zakliki Międzygórskiego h. Topór, ożenionego z Katarzyną. Po jego śmierci otrzymała ona część dóbr (jako tzw. wwiązanie) od synów: Jakuba i Zakliki. Oprócz Wilczyc posiadali oni Jankowice i Bogaczyn w pow. sandomierskim. Wieś obejmowała wówczas 23 łany, z których dziesięcinę (o wartości 20 grzywien) bracia płacili archidiakonii krakowskiej. Tam też trafiały dziesięciny od 4 karczm, natomiast z 6 łanów i folwarku płacono plebanowi w Jankowicach. W. należały do rodu Zaklików jeszcze w XVI w. W 1578 r. właścicielem połowy wsi był Paweł Zaklika, który posiadał 7 osadników, 3 i pół łanu, 1 ogrodnika i 7 ubogich komorników. Druga część należała do Stanisława Zborzeńskiego, który miał tu 5 osadników, 2 i pół łanu, 1 ogrodnika z rolą, 1 komornika i 1 rzemieślnika. Później przewinęło się przez wieś wielu właścicieli, o których pamięć zaginęła. W 1827 r. w Wilczycach znajdowały się 42 domy ze 140 m-cami. Na skutek reformy uwłaszczeniowej z majątku wydzielono 510 mórg, na których założono 58 gospodarstw dla osadników, tzw. osad. Rozparcelowano też wieś Dacharzów z pow. 77 mórg, na których powstało 7 osad.
W 1887 r. wieś leżała w pow. sandomierskim, parafii Jankowice Kościelne i była siedzibą gminy. Było tu 46 domów z 324 m-cami i wiatrak. Oprócz Wilczyc w skład dóbr o pow. 1056 mórg wchodził folwark Konary. Na ogólny obszar składało się 647 mórg roli, 104 morgi łąk, 153 morgi lasów, 12 mórg lasu, 118 mórg w tzw. "odpadkach" i 22 morgi nieużytków. Folwark miał 3 budynki murowane (w tym dwór) oraz 17 drewnianych. Na polach zaprowadzony był płodozmian 7 i 9 polowy.
W 1930 r. właścicielem 460-hektarowych dóbr był Kazimierz Świeżyński, ożeniony z Marią Jasieńską. Ich synem był ur. w 1898 r. Władysław. Do majątku należała także gorzelnia. Ponadto we wsi były dwa młyny, kilka sklepów spożywczych, wiatrak F. Błaszczaka i fabryka wyrobów betonowo-cementowych Bokwy.
Władysław Świeżyński ożenił się z Marią Białecką. W 1920 r. był żołnierzem 2 Pułku Szwolożerów, studiował na Wydziale Rolnym Uniwersytetu Jagiellońskiego, a później ukończył Studium Rolnicze w Krakowie. W 1925 r. awansował na stopień podporucznika, a w marcu 1939 r. porucznika kadry Okręgu Korpusu VIII. Aresztowany został przez Rosjan i osadzony w Kozielsku; zginął w kwietniu 1940 r. w Katyniu. Po 2. wojnie światowej dawne dobra Świeżyńskich zostały rozparcelowane.
Źródła:
Katyń 1940, Porucznik Rezerwy Władysław Świeżyński;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczno-Geograficzny P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski - Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
11802068 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 [1929 - 1939]
- plik mapy: P45-S33-H_1936_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Zespół dworski w Wilczycach położony jest w płd.-wschodniej części wsi i względnie czytelny na mapie z 1915 r. Pomimo niekorzystnych zmian, układ przestrzenny zachowany jest dość dobrze. Budynek, który identyfikujemy jako dwór, wzniesiony jest na planie prostokąta, parterowy i nakryty dwuspadowym dachem, a główne wejście (jak wynika z mapy sat.) umiejscowione w zachodniej ścianie szczytowej. Prowadzi tam ścieżka, przy której rośnie półkolisty żywopłot.
Ciekawe obiekty widać w północnej części parku - niezidentyfikowane ruiny i obok obiekt, który trudno rozpoznać na mapie sat. - W celu dokonania opisu niezbędne są dalsze badania terenowe.

Park

Park dworski z XIX w. składający się z dwóch części, przy czym trudno powiedzieć, która z nich była ozdobną ze względu na brak dokładności rosyjskich map zaborczych. Część północna o pow. 1,8 ha, która przechodziła w wąski pas drzew od strony wschodniej, otaczała podwórze gospodarcze i dochodziła do części południowej z dworem. Teren ten - po wschodniej stronie podwórza - to obecnie krzaki i pojedyncze drzewa.
Część południowa dochodziła do drogi po zachodniej stronie założenia i miała ok. 2,5 ha. Pozostało z tego ok. 1,2 ha na południe i na wschód od dworu. Cały opisywany obszar (z podwórzem pośrodku) miał przed 1945 r. powierzchnię 6,6 ha.

Inne

Relikty osady łowców z okresu paleolitu, czyli epoki kultury magdaleńskiej sprzed 15-16 tys. lat. Jest to jedno z najbogatszych stanowisk tej kultury w Polsce.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011