Kościelec Kujawski

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Pałac z 1849 r.
W VI w. na terenie miejscowości znajdowała się wczesnosłowiańska osada, a później gród. W pierwszej połowie XIII w. wieś przeszła z własności kościelnej na prywatną i znalazła się w rękach rodu Leszczyców. W 1311 r. pojawiła się pierwsza pisemna wzmianka o wsi. W wyniku małżeństwa Dobrochny Leszczyckiej z Januszem Ogończykiem z Kutna, wojewodą inowrocławskim, powstała gałąź Ogończyków Kościeleckich. Ród w XIV i XV w. osiągnął status możnowładczy i stał się jednym z największych na Kujawach. W 1442 r. miejscowość uzyskała przywilej lokacyjny. Spadek znaczenia familii w drugiej połowie XVI w. był jedną z przyczyn upadku miasta i utraty przez nie praw miejskich.
W 1 poł. XVII w. Kościelec przeszedł w posiadanie rodu Działyńskich h. Ogończyk, panów na zamku w Działyniu w ziemi dobrzyńskiej i właścicieli szeregu posiadłości w Wielkopolsce, na Krajnie i Kujawach. Zygmunt Działyński (zm. 1685 r.) pozostawił córkę Helenę i pięciu synów, z których Paweł (zm.1695 r.) odziedziczył Kórnik i Kościelec. Ten ostatni z żony Magdaleny Leszczyńskiej h. Wieniawa, pozostawił trzech synów z których Zygmunt (zm.1721 r.), był kolejnym dziedzicem.
Józef Działyński, poślubiwszy Mariannę z Potulickich h. Grzymała, doczekał się z nią córki Magdaleny i dwóch synów: Marcina i Augustyna. dziedziczącego Kościelec, Pakość, Kórnik i inne dobra rodowe.
W 1800 r. Kościelec zakupił od Działyńskich Michał Dąbski h. Godziemba (zm. 1805 r.), rotmistrz Kawalerii Narodowej (1791-1792 r.). W 1830 r. Kościelec odziedziczył po matce Annie z Jasińskich h. Jastrzębiec syn Michała - hr. Julian Dąmbski (1802-1836 r.). Na wieść o wybuchu powstania listopadowego w Królestwie Polskim, wstąpił do pułku Jazdy Poznańskiej i odbył całą kampanię 1831 r. Po śmierci Juliana Dąmbskiego, jego żona Rozalia z hr. Ponińskich z Wrześni, poślubiła w 1839 r. hr. Adolfa Łączyńskiego h. Nałęcz (1797-1870 r.), który za udział w dwóch powstaniach narodowych, odznaczony został złotym krzyżem Virtuti Militari.
Spadkobiercą bezdzietnej Rozalii Dąmbskiej - Łączyńskiej (zm. 1885 r.) został jej bratanek hr. Adolf Poniński h. Łodzia (1855-1932 r.). W 1880 r. poślubił Zofię Adolfinę hr. Czapską z Wilna (1860-1929 r.), która wspólnie z mężem aktywnie uczestniczyła później w działalności kółek rolniczych i ziemiańskich. Starszy brat Adolfa, Alfred Antoni Poniński (1840-1915 r.) był od 1868 r. proboszczem w Kościelcu, osiągając godność dziekana inowrocławskiego i szambelana papieskiego. Trzykrotnie kandydował, mimo protestów niemieckich, na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Syn Adolfa i Zofii Ponińskich - Alfred Emeryk (1896-1968 r.), dyplomata, zmarł w Sydney.
Kościelec odziedziczył jego brat, hr. Edward Poniński (1887-1939 r.). Został zamordowany przez hitlerowców w czasie 'Krwawej nocy" 22/23. X 1939 r. w inowrocławskim więzieniu.

Opis

Budynek póżnoklasycystyczny, piętrowy na planie wydłużonego prostokąta. Jego fasadę zdobią ryzality zwieńczone attykami. Ryzalit środkowy akcentują w przyziemiu pilastry, zaś na piętrze otwarty portyk, utworzony z dwóch par kolumn jońskich. Ciekawym motywem dekoracyjnym są również gzymsy kordonowe znajdujące się między kondygnacjami.

Park

Park krajobrazowy z XIX w. o pow. 8ha. Bezpośrednio graniczy z przykościelnym cmentarzem. Usytuowany jest na urozmaiconym terenie, w jego obniżeniu znajduje się staw, otoczony dorodnymi jesionami wyniosłymi. Poza tym w cennym starodrzewiu dominują wiązy pospolite, lipy drobnolistne, klony pospolite, robinie akacjowe, olchy czarne, topole, świerki i wiele innych. Z gatunków obcego pochodzenia spotkamy tu surmię zwyczajną zwaną również katalpą, oraz świerki kłujące wywodzące się z Gór Skalistych. Rośnie tu również ciekawy podszyt, m.in. trzmielina pospolita, bez czarny, bez lilak, jaśminowiec wonny, oraz leszczyna pospolita.
Kompozycję parku wzbogacają okazy pomnikowe: dwa wiązy szypułkowe o obw. w pierśnicy 350 i 400cm, oraz jesion wyniosły o obw. 320cm.

Inne

Spichlerze folwarczne z XIX w.
Figura św. Wawrzyńca z 1 poł. XIX w.
Na cmentarzu znajduje się grób ojca prymasa - Józefa Glempa

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011