Kątno

Stan obecny

Dwór - własność prywatna.
Park: ANR lub J.S.T.

Historia

Dwór z XIX w.
Kątno położone jest w odległości 11 km na płd. od centrum Mogilna. Dawna nazwa wsi to Kontno. Pierwsza wzmianka pisana o wsi pochodzi z 1415 r. O wsi Canthny Mlyn wspomina także Jan Łaski w swojej Liber Beneficiorum. Na początku XVI w. był tutaj młyn, a folwark należał do Klasztoru Kanoników Regularnych w Trzemesznie. W XVII w. część ziemi od klasztoru dzierżawił młynarz, a z czasem z gruntów tych powstał oddzielny folwark. W czasie zaborów Prusacy włączyli te dobra w skład domeny w Mogilnie, a następnie w Szydłowie. Po 1815 r. należały do Rent-Amtu w Strzelcach. W 2. połowie XIX w. na miejscu folwarku młyńskiego powstała samodzielna majętność o nazwie Mühlengut. Początkowo miała ona 685 mórg i należała do Anny Meyer. W miarę swojego rozwoju gospodarstwo uzyskało miano "dóbr rycerskich" - Rittergut. W 1885 r. wieś stanowiła dominium w powiecie mogilnickim o powierzchni 784 mórg. Były tu 3 domy, zamieszkałe przez 64 osoby, w tym 50 katolików i 14 ewangelików; 31 analfabetów. W dość krótkim czasie areał majątku wzrósł do 900 mórg, a w latach 90. XIX w. nabył go Stefan Szumlański herbu Korczak (ur. w 1872 r.), syn Edmunda i Kazimiery Preiss herbu Nabram. Ożeniony był z Marią Mlicką, córką Bolesława i Jadwigi Wybickiej. W 1905 r. zarządzany przez nich majątek liczył już 200,3 ha. Specjalizował się w uprawie buraków cukrowych i hodowli konia półkrwi szlachetnej. Stefan Szumlański był wybitnym działaczem społecznym, członkiem Towarzystwa Rolniczego Inowrocławsko-Strzelińskiego, współzałożycielem "Sokoła" w Gębicach, a później jego członkiem honorowym; zasiadał też w radach nadzorczych cukrowni Tuczno i Janikowo. W 1918 r. został posłem do Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu. Ponadto piastował szereg ważnych funkcji w Kółkach Rolniczych oraz Wielkopolskiej Izbie Rolniczej. Z jego inicjatywy wybudowany został Pomnik Poległych w Gębicach. W 1926 r. majątek w Kątnie miał 213 ha, w tym 170 ha ziem uprawnych, 37 ha łąk i pastwisk, 3 ha nieużytków i 3 ha wód. Przynosił 800 talarów czystego dochodu gruntowego. W latach 1939-1945 wieś znajdowała się w rękach niemieckich i nosiła nazwę Eckenau. Po wojnie majątek zabrał Skarb Państwa Polskiego. Ziemie rozparcelowano, a na bazie jego pozostałości planowano utworzenie spółdzielni produkcyjnej. Ostatecznie ziemię dostali rolnicy, którzy założyli prywatne gospodarstwa rolne. Dwór, podwórze gospodarcze i zabudowania folwarku również zostały sprzedane osobom prywatnym. Z czasem północne skrzydło budynku wraz z częścią środkową zapadło się i zostało rozebrane w latach 70. XX w. Pozostałe, południowe skrzydło dworu zostało zaadoptowane na cele mieszkalne. Aktualnie ma wymieniony dach i trwają tu prace remontowe.
Opracowanie własne na podst. dostępnych źródeł, w tym opracowań p. Mariana Przybylskiego ze Strzelna.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dawny dwór był parterowy, podpiwniczony, nakryty dwuspadowym dachem. Fasadą skierowany na wschód. Na osi posiadał ganek poprzedzony schodami, nad którym znajdowała się wystawka ozdobiona przyczółkiem z kulami po bokach. Od strony ogrodu znajdował się taras poprzedzony szerokimi schodami. Po wyburzonym skrzydle północnym i części środkowej dworu pozostały zasypane piwnice i sterta gruzu.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest w znacznym stopniu zachowany, nie licząc faktu, że jego teren podzielony jest na działki należące do różnych właścicieli. Wyburzono jedynie oborę we wschodniej pierzei podwórza gosp. Mniej więcej na tym miejscu właściciel zabudowań wybudował współczesny dom mieszkalny. Do niego też należy częściowo zachowana obora z k. XIX w. i fragment przebudowanego budynku gospodarczego.

Park

Park z XIX w. o pow. 3,6 ha, niegdyś z alejkami, polanami, klombami i strumykiem, nad którym przerzucony był stylowy mostek. Obecnie dziki i zaniedbany, z wieloma cennymi okazami starodrzewu. W jego płd. części znajdował się ogród warzywny i sad, a obecnie teren ten jest polem uprawnym. Całe założenie dworskie miało ok. 8 ha obszaru.

Inne

- Relikty zabytkowej bramy wjazdowej
- Trzy silosy na kiszonkę z lat 30. XX w.
- Fragmenty budynków inwentarskich z k. XIX w.
- W pobliżu zabytkowa, nieczynna linia kolejowa Mogilno-Orchowo, zbudowana w całości jako bezkolizyjna, z tunelami, mostami i wiaduktami.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011