Kuklinów

Stan obecny

Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Kuklinowie.
63-740 Kuklinów

Historia

Dwór z XIX w.
Kuklinów to wieś leżąca 10 km na zachód od centrum Krotoszyna. Powstała na przełomie XIV / XV w. jako wieś szlachecka. Pierwszym znanym właścicielem Kuklinowa, a także Jankowic i Zdzisławic w pow. pyzdrskim był Mikołaj Kuklinowski, który w 1449 r. zapisywał żonie Małgorzacie po 150 grzywien posagu i wiana. W 2. poł. XV w. dziedzic został zamordowany przez Macieja Mokronoskiego, którego pozywali synowie Mikołaja: Jan, Mikołaj i Andrzej. W 1475 r. otrzymali oni od Mokronoskiego stosowne odszkodowanie. Swojemu młodszemu bratu - Wojciechowi obiecali, że wypłacą mu jego część, gdy dorośnie. W późniejszym czasie Kuklinowscy jeszcze wielokrotnie procesowali się z Mokronoskimi, z Janem Pogorzelskim, a także sami pomiędzy sobą. Na przeł. XV i XVI w. 1/3 Kuklinowa posiadał także Wojciech Sławoszewski i vice versa, właścicielami części w Sławoszewie byli Kuklinowscy. Taki stan rzeczy utrzymywał się przez wiele lat i nie będziemy tu opisywać wszystkich transakcyj, cesji i spadków, bo nie ma to najmniejszego sensu. Z zapisek wiadomo też, że we wsi istniały dwa młyny na rzeczce Orli, a obok nich stawy.
Na pocz. XVI w. dziedzicem wsi był gen. Andrzej Kuklinowski, ożeniony z Anną, z którą mieli syna Wojciecha. Ten oficjalnie odziedziczył dobra w 1533 r., po śmierci ojca. W 1538 r. zapisywał przyszłej żonie Dorocie Konarskiej (córce Jerzego Konarskiego z Kobylina), po 1100 złp. posagu i wiana, na połowach wsi K. i S. oraz połowie młyna. Mieli oni trzech synów: Jana, Jerzego i Andrzeja, posiadaczy K., Sławoszewa, Zdunów i pustki Siedliska. Ciż bracia mieli także siostry: Zofię, Jadwigę oraz Barbarę. Po podziale majątku wieś K. oraz Jankowicze i Zdziesławicze (pis. oryg.) wziął Jerzy K. W 1575 r. zapisywał na tych dobrach po 4500 złp. posagu i wiana żonie swej - Katarzynie Mycielskiej. Mieli oni syna Andrzeja, który zarazem był ostatnim Kuklinowskim we wsi K.
Na pocz. XVII w. właścicielem wsi został Jan Zdzarowski, który miał syna Wojciecha. Ten z kolei miał dwie córki: Barbarę, zam. za Franciszka Zakrzewskiego i Teresę pannę. W 1660 r. wraz z kuzynkami Anną i Zofią Zakrzewskimi (córkami Zofii Zdzarowskiej i Andrzeja Z.), sprzedały one Kuklinowo i posiadane wówczas Rajewo - Mikołajowi Wierusz-Walknowskiemu h. Wieruszowa. Kolejny dziedzic wybudował we wsi pierwotny dwór, w którym zmarła 29 paźdź. 1671 r. Barbara Cielęcka. Mieli oni dzieci: Stanisława, Andrzeja, Stefana, Annę, Ewę, Wiktorię oraz Ludwikę (klaryskę w Kaliszu). Z tychże, dziedzicem K. został Stanisław W.-Walknowski, ożeniony z Dorotą Zawadzką h. Korzbok. Jeszcze w 1680 r. sprzedała mu swoją część wsi Anna Zakrzewska - jedyna spadkobierczyni Zofii Zdzarowskiej. W 1685 r. Walknowski nabył od Leszczyńskiego Starygród, Dzierżanów i folwark Lipowiec z młynem wodnym. Miał z Dorotą pięciu synów: Władysława, Antoniego, Jana Józefa, Michała i Rafała. Po podziale dóbr dział kuklinowski dostał najmłodszy syn - Rafał.
Młody dziedzic odszedł do Pana stosunkowo wcześnie, dnia 27 kwietnia 1711 r. Dobra przejął jego brat Antoni, który ożenił się z Urszulą Mielżyńską h. Nowina. Mieli oni synów: Bonawenturę, Owidego, Józefa, Franciszka i Władysława, późniejszego kanonika poznańskiego. Bracia w latach 40. podzielili majątek, a później także sprzedawali sobie różne jego części. Posiadali spore dobra: Kuklinowo, Rzemiechowo, Lipowiec, Zalesie, Targoszyce, Poradowo i inne. Bracia Walknowscy mieli także dwie siostry: Annę oraz Katarzynę. Taż Katarzyna w 1740 r. wyszła za Kazimierza Sokolnickiego h. Nowina, a w 2. poł. XVIII w. odziedziczyli oni majątek po Józefie i Franciszku Walknowskich. Mieli pięcioro dzieci, spośród których dziedzicem dóbr został Celestyn Sokolnicki. Ten w 1790 r. sprzedał majątek Janowi Nepomucenowi Węgorzewskiemu. Na pocz. XIX w. Węgorzewski stał się także właścicielem Drobnina, a w Kuklinowie w miejscu starego dworu Zdzarowskich (być może przebudowanego przez Walknowskich?) wybudował nowy pałac. Posesorem K. był w międzyczasie Ignacy Wodpol.
Około 1820 r. dobra w K. przeszły w ręce Stanisława i Franciszki Szczerskich. Mieli oni córki: Stanisławę, Nepomucenę, która w 1829 r. zaślubiła Józefa Chełkowskiego, posesora Garzyna oraz Bogumiłę, zamężną za Józefa Miłkowskiego. Rok później w K. urodził się synek Miłkowskich - Bolesław Bogumił a także córka Chełkowskich - Prowidencja Marja Tekla Bronisława. Dziedzic Szczerski zmarł dnia 13 września 1835 r. zaś jego żona dwa lata później, dnia 26 listopada 1837 r. W 1839 r. oficjalnym dziedzicem K. został Józef Chełkowski. Jego szwagierka Bogumiła zamieszkała z mężem w Drobninie (par. Oporowo), gdzie też rodziły się ich kolejne dzieci.
Józef i Nepomucena Chełkowscy mieli syna Ildefonsa (1833-1904). Po śmierci żony w 1834 r., dziedzic ożenił się ponownie, ze Stanisławą Szczerską, z którą mieli syna Franciszka (1839-1893). W 1837 r. ten ożenił się z Felicją Wężyk h. Wąż. Razem trzymali Starygród, a także Kuklinowo. Dnia 3 sierpnia 1868 r. urodził się ich syn Józef Feliks Stanisław (zm. 10 maja 1954), który w 1898 r. w Toruniu ożenił się z Marią Donimirską h. Brochwicz (1878-1960). W 1872 r. dobra Chełkowskich w K. miały 5810 mórg obszaru, w tym 1525 m. lasów i 3969 m. roli, a czysty dochód gruntowy wynosił 3394 talary. Dziedziczka - Stanisława ze Szczerskich - zmarła dnia 24 stycznia 1876 r.
W 1885 r. na Kuklinów składała się wieś, gmina i dominium. W części wiejskiej były 33 domy z 275 m-cami, w tym 267 katolików i 8 ewangelików; 86 analfabetów. Na terenie domenalnym znajdowało się 30 domów z 541 m-cami, w tym 516 katolików i 25 ewangelików; 217 analfabetów. W skład 5993-morgowej domeny wchodziły także: folw. Franków, Rzemiechów, Lipowiec, osada Pacek, leśnictwo Suchy Lasek. Dziedzicem był wówczas Ildefons Chełkowski, pierworodny syn Józefa Chełkowskiego, posiadacz Targoszyc, który w 1896 r. sprzedał majątek swemu (przyrodniemu) bratankowi - Józefowi Chełkowskiemu. Józef i Maria mieli łącznie czternaścioro dzieci: Franciszka, Jana, Szczęsnego, Bogumiłę, Wandę, Zofię, Wojciecha, Mariana Krzysztofa, Stanisława, Michała, Janinę, Halinę, Edmunda Dersława oraz Andrzeja.
W 1913 r. Kuklinów z folwarkiem Franków i leśn. Suchylas miał 927 ha i 7005 mk dochodu, Lipowiec 293 ha i 1872 m-ki oraz Rzemichów 430 ha i 2241 mk; razem 1650 ha i 11.118 marek czystego dochodu gruntowego. Gospodarstwo główne posiadało cegielnię oraz suszarnię płatków ziemniaczanych, a folwark w Lipowcu tartak parowy. Zarządcą w Kuklinowie był Bronisław Taczanowski, we Frankowie - Łożyński, a w Rzemiechowie - Luttelmann.
W 1926 r. dane statystyczne nieco się różnią od tych sprzed 1. wojny św. I tak, dobra Chełkowskich wraz z folwarkiem Franków i leśnictwem Suchylas miały 983 ha i 2111 talarów czystego dochodu (6333 mk). Na ogólny obszar składało się 660,75 ha ziemi uprawnej, 21,75 ha łąk i pastwisk, 278,25 ha lasów, 20,25 ha nieużytków i 2 ha wody. Majątek posiadał gorzelnię i cegielnię, ponadto specjalizował się w reprodukcji nasion zbóż i nasion buraczanych. Z kolei Lipowiec miał 281 ha, w tym 167,75 ha roli i 525 tal. dochodu (1575 mk). W 1930 r. wieś leżała w pow. koźmińskim i miała 920 m-ców. Oprócz wcześniej wymienionych zakładów, majątek miał także własną kaszarnię. Ponadto we wsi znajdowała się spółdzielnia "Konsum" sp. z o.o., kuźnia W. Lenortowskiego, handel bydłem B. Dembińskiego oraz J. Żyta, stolarz J. Krzywszczak, szewc W. Kałmucki oraz karczma "Gospoda Polska" w dzierżawie S. Swobody. Chełkowscy byli posiadaczami majątku do wybuchu 2. wojny światowej. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Küchelnau. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na pocz. lat 50. XX w. utworzono PGR, rozwiązany ustawowo na pocz. lat 90. XX w. przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego. Po przemianach 1989/90 na bazie gospodarstwa utworzono obecną RSP.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Zdjęcie archiwalne - pocztówka z pocz. XX w. krąży sobie w Internecie, pochodzi z archiwalnej aukcji internetowej popularnego serwisu aukcyjnego.
Geoportal;
Mapster:
11826762 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4269_Kobylin_X.1944_nnv8Vzr_BN_Sygn.ZZK_S-4_131_A.jpg
6800 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4269_Kobylin_1911.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

W miejscu dawnego dworu wznosi się piętrowy budynek, fasadą skierowany na południe, który jest zapewne powojennym biurowcem utworzonego tu PGR-u. Stary pałac został wyburzony, nie wiadomo w jakim okresie, a jego wizerunek zachował się na dawnej pocztówce. Był to budynek piętrowy, nakryty wysokim dachem czterospadowym, z portykiem złożonym z dwóch par kolumn wielkiego porządku, dźwigającym belkowanie i trójkątny fronton. Z prawej strony widoczna jakby poprzeczna przybudówka, jednak pałac z pewnością wybudowany był na rzucie prostokąta i raczej nie składał się z dwóch oddzielnych brył.

Park

Park z poł. XIX w. o pow. około 2,5 ha. Jednak patrząc na zespół dworski z góry (widok sat.), widzimy duży trójkąt drzewostanu o pow. około 9 ha. Dopiero z map archiwalnych wynika, że przed 2. wojną światową park rozciągał się tylko po płd. stronie rzeki i miał około 6 ha, razem z zabudowaniami, oczywiście.
Teren po północnej stronie rzeki stanowiły łąki i podmokłe nieużytki, z rzadka tylko porośnięte drzewami. Samo ozdobne założenie wokół dworu miało zaledwie 3 ha i to licząc ze sporym okrągłym podjazdem na osi i z aleją dojazdową od strony południowej. Na zachód od części ozdobnej, aż do podwórza gospodarczego rozciągały się sady owocowe. Niewielki sad znajdował się także po wsch. stronie wspomnianej alei dojazdowej - teraz w tym miejscu znajduje się duży staw (75,48 a). Po wojnie, południową część parku zabudowano blokami i innymi obiektami związanymi z działalnością PGR-u.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011