Ostrobudki

Stan obecny

Stan własności nieznany; ANR albo JST

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Ostrobudki to wieś leżąca 7 km na wschód od Miejskiej Górki. Pierwsza wzmianka w której nazwę wsi zapisano pod postacią "Ostrobodky" pochodzi z 1419 r. W XV i XVI w. nazwę O. zapisywano także w postaci Ostrobotki, Ostrobothki oraz Ostrobutki. Pierwszym znanym posiadaczem wsi był niejaki Tyfan z Sierakowa, który wraz z Mikołajem Osieckim toczył w 1419 r. spór z paniami z Sierakowa - Jadwigą, Hanką i Jutką. W 1420 r. Hanka i czwarta siostra - Ubuszka - samowolnie usypały kopce graniczne Ostrobudek, o co zostały pozwane do sądu. W latach 20. występowała też Małgorzata Sierakowska, która w 1432 r. miała na O. zapisane wiano. W 1. poł. XV w. we wsi było także sołectwo i młyn, nie ma natomiast wzmianek o folwarku czy pierwotnym dworze. W latach 1444-74 występuje tu niejaki Gimbram z Sierakowa, ponadto Wincenty z Błożejewa oraz Jurga (Jerzy) Chojeński, który zamiennie nazywał siebie Ostrobodzkim. W 1465 r. toczył on spór ze swoim synem Janem Błożejewskim (pamiętajmy, że kwestia nazwisk w XV w. była traktowana dość dowolnie i przyjmowano je w zależności od aktualnego miejsca zamieszkania).
Żoną Jerzego była Barbara, której w 1474 r. zapisywał on po 100 grzywien posagu i wiana. Po jego śmierci Barbara wyszła za Pakosza (Pawła) Zimlińskiego. Jan Błożejewski miał z żoną Anną synów: Andrzeja i Piotra. Jako, że mieszkali oni w B., wieś Ostrobudki razem z wiatrakiem sprzedali wyderkafem matce Annie. Na tych dobrach Anna w 1486 r. zapisała 2 kopy groszy czynszu rocznego swojej ciotce - Agnieszce - zakonnicy w Owinskach. Dziesięć lat później sprzedała O., również wyderkafem - Piotrowi B. Zapewne synem Piotra był kolejny dziedzic O. - Jan, który w 1516 r. pozywał Czackich - dziedziców w Jeżewie, o wygnanie z Błożejewa i Ostrobudek jego matki Katarzyny Miaskowskiej i zabranie rodzeństwa: Jakuba, Małgorzaty, Anny, Doroty i Magdaleny, po czym spokojnie okupowali ich ziemie. W 1528 r. Jan zapisywał na połowie dóbr po 250 złp. posagu i wiana żonie Małgorzacie Bojanowskiej. Dwadzieścia lat później wraz z żoną sprzedali O. i część Golejewka Wojciechowi Chojeńskiemu (zm. 1566), ożenionemu z Heleną Konarską. Ciż mieli pięciu synów: Krzysztofa, Michała, Piotra, Hieronima i Jerzego. Po śmierci Wojciecha, wdowa sprzedała część wsi (wyderkafem) Wojciechowi Zakrzewskiemu.
W 1566 r. wieś płaciła pobór od 2 i pół łanu i 2 zagrodników. W 1580 r. z części Jana Mieleńskiego płacono od 2 łanów i 5 zagrodników, zaś z cz. Michała Ch. od 1 zagrodnika. W 1584 r. płatnikami poboru byli wspomniani wyżej synowie Wojciecha. W tym samym roku Krzysztof Chojeński zapisywał po 3800 złp. posagu i wiana swej żonie - Annie Chojnackiej.
W 1617 r. Ostrobudki miały przejść w ręce Hieronima Bronikowskiego, jednak w następstwie przeróżnych cesji i innych dziwnych zależności pomiędzy spadkobiercami, do transakcji tej nie doszło. W 1617 r. w zapiskach występują już synowie Piotra Choińskiego: Jan i Andrzej. W 1623 r. Andrzej sprzedał swe wsie dziedziczne, czyli Golejewo, Golejewko, Sworowo, Ostrobótki, Ugodę, Łąkty, i połowę Zielonejwsi - swemu kuzynowi Janowi Choińskiemu (synowi Jerzego). Tenże Jan z żoną Różą Cielęcką (córką Krzysztofa C., kasztelana śremskiego) mieli trzech synów: Hieronima, Piotra Stanisława i Mikołaja. W 1642 r. Hieronim zapisywał na swoich wsiach O. i Ugoda sumę 10 tys. złp. posagu przyszłej żonie - Helenie Pudliszkowskiej, córce Stanisława. Po jego śmierci Helena wyszła za Andrzeja Borek-Gostyńskiego, zaś ten w 1662 r. wypłacił jej rekompensatę za utracone Ostrobudki i Ugodę, w wys. 19 tys. florenów. Właścicielami wsi byli nadal dwaj pozostali bracia, a ok. 1675 r. część dóbr znalazła się w rękach syna Mikołaja - Hieronima Ch. Ten swoje odziedziczone części sprzedał w 1675 r. stryjowi - Stanisławowi Ch. Ów Stanisław zasadniczo siedział w Stwolnie, zaś Ostrobudki wydzierżawił Krzysztofowi Korycińskiemu. Z żoną Zofią Ponińską mieli syna Kazimierza, który mógł odziedziczyć dobra w 1686 r., lecz ich od ojca nie przyjął. Kazimierz ożeniony był z Marianną Szołdrską h. Łodzia, z którą mieli córki Helenę i Wiktorię. Gdy zmarł, dziadek dał panienkom po 800 złp. w gotówce.
Marianna po śmierci Kazimierza wyszła ponownie za mąż, za Piotra Bronisza, piszącego się z Paradyża. Dziadek, czyli Stanisław Ch. zmarł w 1696 r. zaś dziedziczką aż do swojej śmierci była wdowa - Zofia Ponińska. W wigilię narodzenia świętego Jana a.d. 1698 r. sporządziła ona testament, a dobra puściła w dzierżawę córce Teresie Elżbiecie - wdowie po Krzysztofie Korycińskim.
Pozostałymi dziećmi Choińskich byli: Katarzyna, Jadwiga (ur. 1655), n.i., Zofia (ur. 1659), Anna (ur. 1663) i Wojciech Michał (ur. 1669). Niestety w materiałach źródłowych nie znajdujemy inf. na temat drugiego męża Zofii - Mikołaja Szołdrskiego, z którym miała córkę, także Katarzynę. Fakt nadania tego imienia może świadczyć (ale nie musi - nie jesteśmy w stanie tego sprawdzić) że najstarsza córka - Katarzyna - ta z pierwszego męża - już nie żyła.
Katarzyna Choińska (I) wyszła ok. 1665 r. za Wojciecha (Olbrachta) Zakrzewskiego, z którym miała dzieci: Dorotę Zofię, Mikołaja i Franciszka (ur. 1668). Dorota miała trzech mężów, ale tylko jedno dziecko. Ze związku z Józefem Adamem Sariuszem Zakrzewskim urodziła się Jadwiga, zamężna ze Stanisławem Skrzyńskim. Pozostali mężowie Doroty to Ignacy Małachowski i Kazimierz Grodzicki.
W międzyczasie w Ostrobudkach przewijały się nazwiska zarządców, dzierżawców etc., których dzieci rodziły się we wsi, zaś przy uroczystościach chrztów zazwyczaj uczestniczyły rodziny dziedziców. Z osób tych warto wymienić zacnego podstarościego Łukasza Łubońskiego, Jana i Helenę Sczanieckich, którym w 1713 r. urodził się syn Prokop oraz Andrzeja i Konstancję Chmielewskich, którym w 1719 urodziła się córka Franciszka Marianna. Chrzestnymi dziewczynki byli Franciszek Wilkoński z O. i Teresa Kierska z Golejewka. Przy chrzcie Wacława Hipolita Wilkońskiego w 1721 r. wymieniono Ludwika Szołdrskiego i Joannę Zakrzewską z miasta Sarnowa (o niej dalej).
W 1743 r. po raz pierwszy w O. pojawił się Konstantyn Rogaliński (1701-1768), który zapewne poznał tu w.w. Zakrzewską. Ożeniony był wówczas z Antoniną Skaławską h. Nałęcz. Mieli dzieci: Hipolita Euzebiusza Wawrzyńca, Atanazję (Anastazję), Józefa, Franciszka, Antoniego, Augustyna, Piotra, Annę oraz Ignacego. Z Joanną Zakrzewską ożenił się w 1756 r. i miał z nią czworo dzieci: Zefiryna Antoniego Jana, Jakuba, Wawrzyńca i Anastazję.
W zw. z błędnymi informacjami na różnych stronach internetowych, musimy tu dokładnie opisać genealogię rodziców Joanny Z. Jej ojcem był Jan Andrzej Zakrzewski (zmarły w 1768), syn Stefana i Barbary Anny Kierskiej, zaś matką Urszula Koźmińska (zm. 1733); ślub tychże miał miejsce dnia 4 maja 1730 r. Koźmińska była córką Piotra i Heleny Dzierzbińskiej; jej pierwszym mężem był Jan Wierusz Niemojewski (ślub w 1716) z którym miała czworo dzieci i dopiero w 1730 wyszła za Zakrzewskiego z którym miała córkę Joannę. Czyli dziadkiem Joanny był Stefan Z. zaś pradziadkiem Pantaleon Zakrzewski (ożeniony z Teresą Zdzarowską). Czyli jak widzimy, Joanna nie miała nic wspólnego z Wojciechem (Olbrachtem) Zakrzewskim i Katarzyną Choińską.
Konstantyn Rogaliński zmarł 9 sierpnia 1768 r. w Golejewku i pochowany został u reformatów w Goruszkach. W 1776 r. jego spadkobiercy dokonali podziału majątku. Schedę Ostrobudki otrzymał Józef Rogaliński, który w 1784 r. sprzedał te dobra swemu bratu Hipolitowi. Pod koniec XVIII w. na dobra O. Rogalińskich składały się miejscowości: Chojno, Dembianka (Dębionka), Kubeczki, Łąkta, Niedźwiadki (seu Rybaki), O., Ugoda i Zawady, ponadto dwa młyny "Słupski" i "Binkowski". Hipolit Rogaliński w 1770 r. ożenił się z Ludwiką Wyssogota-Zakrzewską h. Wyskota, córką Izydora (ur. 1710) i Izabeli Radomickiej h. Kotwicz.
Hipolit i Ludwika R-scy mieli pięcioro dzieci. Byli to: Walenty Józef Konstanty (1775-1852), Anna Franciszka Tekla, Izabela Antonina Genowefa, Franciszka i Konstancja. Majątek po ojcu odziedziczył Walentyn R., ożeniony z Ludwiką Nieżychowską h. Pomian. Walenty był porucznikiem w stanisławowskiej szkole kadetów. W 1802 r. w nowo wybudowanym dworze urodził się ich syn Erazm Wojciech Roman, a rok później Kazimierz Józef Wiktor. W zapiskach z 1. poł. XIX w. poznajemy sporo osób związanych z dworem, na przykład ekonoma Antoniego Lekszyckiego, czy pisarza Ignacego Libiszowskiego. Dziedzic Walenty R. zmarł dnia 3 marca 1852 r., mając lat 77. Dobra po nim odziedziczył Erazm Wojciech R., natomiast jego brat Kazimierz trzymał Cerekwicę pod Żninem. W marcu 1866 r. ciężko chory Kazimierz przyjechał do brata w odwiedziny i tu zmarł. Początkowo pochowany został w Golejewie obok ojca, jednak po 2 latach zwłoki przewieziono do Cerekwicy.
Żoną Erazma Rogalińskiego była Martyna Markowska h. Szeliga; mieli oni czworo dzieci: Józefa Ludwika (1836-1839), Antoninę (ur. 1841), Eustachego (1842-1898) i Helenę (1842-1817). Eustachy R. dnia 6 września 1870 r. w Łabiszynie zaślubił Klaudię hr. Skórzewską h. Drogosław (córkę Arnolda). Z kolei we wrześniu 1873 r. Dziennik Poznański donosił, że "dzisiaj zwiększony ruch", którego powodem był m. innymi ślub Antoniny Rogalińskiej z Ostrobudek z Gustawem Kurnatowskim h. Łodzia. W 1872 r. na dobra o wielkości 831 mórg składało się 761 m. ziemi uprawnej, 23 m. łąk, 44 m. lasu i 3 morgi wody. Czysty dochód gruntowy szacowano na 1072 talary.
Dziedzic Erazm R. zmarł dnia 21 grudnia 1879 r. w O. i pochowany został w Golejewku. Ciekawą notkę znajdujemy w Dzienniku Poznańskim z 1880 r.: "...Rogalińscy siedzą w Ostrobudkach od XVI w., które przechodziły w prostej linii z ojca na syna aż po dziś dzień. (...) W kościele golejewskim spoczywają Rogalińscy i Choińscy". Autorzy, jak już wiemy z opisu, nieco przesadzili, bądź też była to wina chochlika drukarskiego.
W 1885 r. Ostrobudki leżały w pow. krobskim i dzieliły na wieś, dominium i okręg dominalny. We wsi znajdowało się 14 domów ze 106 m-cami, zaś na terenie domeny 6 domów i 76 m-ców. Dobra wraz z folwarkiem Dębinka liczyły 212,19 ha, a czysty dochód gruntowy wynosił 3215 marek. Właścicielem był wówczas Eustachy Rogaliński. Nie mieli ze Skórzewską dzieci, więc Ostrobudki odziedziczyła siostra Helena. Była ona starą panną i krótko przed śmiercią sprzedała majątek Franciszkowi Pernakowi z Chojna. Sobie zostawiła jedynie dwór wraz z parkiem i sadem. Po 1924 r. budynek ten z powodu złego stanu technicznego ponoć (?) został rozebrany. Nie potwierdzają tej informacji mapy archiwalne; wprawdzie zdarzają się przedruki map starszych, jednak w większości trzeba oddać niemieckim kartografom, że sumiennie nanosili zmiany. W tym wypadku porównujemy mapy z 1911 i 1944 roku.
W 1926 r. niewielkie gospodarstwo nadal należało do Franciszka Pernaka i miało 94,4 ha obszaru, w tym 86,2 ha ziemi uprawnej, 5,5 ha łąk i pastwisk, 2,6 ha nieużytków i 0,1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 503 talary. W 1930 r. wieś liczyła 260 m-ców. Był tu wiatrak należący do W. Stachowiaka i kowal J. Rapiór. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Scharfenort. Po wojnie relikty dawnego folwarku stały się elementem krajobrazu typowej wsi rolniczej. Z czasem wyburzono zabudowania dworskie i jedyną pozostałością po dawnym majątku jest park.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Plan Odnowy i Rozwoju Miejscowości Ostrobudki 2010-2020;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6824 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4368_Dubin_1944.jpg
6822 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4368_Dubin_1911.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony był pośrodku założenia, usytuowany w dł. osi W-E i fasadą skierowany na południe. Był to budynek parterowy, nakryty dachem łamanym, z szeroką wystawką dachową w fasadzie i arkadowym gankiem osłaniającym wejście.
Układ przestrzenny zespołu jest całkowicie zniekształcony.

Park

Park dworski z 2. poł. XIX w. o pow. ok. 4,1 ha. W dużym uproszczeniu można przyjąć, że współczesny park pokrywa się z płd. częścią dz. ewid. nr ...8/6 i zachowany jest w dawnych granicach.
Park składał się z kilku zasadniczych części, przy czym ozdobną była niewielka część na płn. od dworu i część w kier. płd. od dworu, do której przechodziło się przez mostek na kanale łączącym dwa stawy, znajdujące się po wsch. i zach. stronie dworu. Ta scricte ozdobna część parku miała ok. 1,5 ha, nie licząc stawów. Ponadto w płn. części zespołu znajdował się sad, a drugi sad (na dz. nr ...6/17 i nr ...8/7) dochodził od południa do podwórza gospodarczego (na dz. nr ...8/7).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011