Gostyczyna

Stan obecny

Stan własności nieznany, prawdopodobnie J.S.T.
Stan techniczny nieznany.

Historia

Dwór z pocz. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1294 r., kiedy istniał tu już drewniany kościół, stanowiący siedzibę parafii. Na miejscu tego kościoła na przeł. XVI i XVII w. wybudowano świątynię murowaną. W źródłach wieś znajdujemy także pod nazwami: Gosticzin (1437), Gosticzina (1444), Gosthyczyna, Gosticin oraz Gostyczyn. W 1. poł. XV w. ze wsi pisali się Wincenty i Sobko. W 1444 r. pleban z G. – Wawrzyniec – wraz z bratem niedzielnym Gilbertusem, kanonikiem kaliskim, zapisywali 1 grzywnę czynszu rocznie (na wyderk., kwoty ogólnej nie podano) Jakubowi z Kalisza (synowi Michała Gwiazdowskiego?), altaryście kościoła św. Mikołaja. W 1451 r. dziedzic Gostyczyny – Gilbert Gisbrecht (zapewne ów wspomniany Gilbertus, jeden z plebanów) – sprzedał wieś Mikołajowi Pleszewskiemu, piszącemu się z Cielczy, h. Zaremba, chorążemu kaliskiemu i tym sposobem stała się ona częścią ogromnych dóbr pleszewskich. W ich skład (m. in.) wchodziły: Wola, Potarzyca, Baranowo Wielkie i Małe, Lassewo (Lisewo?), Pacynowicze, Zawidowicze, Gosticzina (pis. oryg.), Zagorzinco (pis. oryg.) i Lapkowo. W 1462/63 r. Pleszewski zapisywał na 1/3 tych dóbr, 100 grzywien posagu i t. wiana żonie, Annie Raszkowskiej. Mieli oni syna Mikołaja i córkę Katarzynę (1460-1488), którą wydano za Zbigniewa Tęczyńskiego piszącego się z Morawicy, h. Topór, starostę lwowskiego. Na zamku w Pleszewie urodziła się trójka dzieci Tęczyńskich: Jan, hrabia S.I.R., dworzanin królewski, etc..., Andrzej, hrabia S.I.R., starosta krasnostawski, etc... oraz Anna (1490-1525-33?). Pomiędzy 1504 a 1506 r. Annę wydano za Mikołaja (Miklasza) III ks. Raciborskiego na Raciborzu (1480-1506), księcia śląskiego na Opawie, etc... W 1506 r. księżna Anna (na drugie miała Małgorzata?) sprzedała dobra z zastrz. prawa odkupu mężowi (nie dostał ich w wianie, jak podaje znana para-encyklopedia) za kwotę 10 tys. ówczesnych zł. Jednakowoż na pocz. XVI w. widzimy w zapiskach, że właścicielką tej samej Gostyczyny jest Barbara, żona Wojciecha Stawskiego. Wytłumaczenia są dwa: albo Stawscy dzierżawili wieś albo była ona podzielona, zaś druga część należała do księcia Raciborskiego.
Księżna nie miała z Mikołajem potomków i w kolejnych latach po jego śmierci, mieszkała na zamku w Pleszewie samotnie. Poszczególne wioski z reguły puszczała w dzierżawę albo na wyderkaf. Tym sposobem w 1517 r. nabył G. Marcin Śmiłowski, za kwotę 250 grzywien. Kolejna podobna transakcja miała miejsce 5 lat później, tym razem G. i kilka innych wsi wziął na wyderk. Marcin Zborowski, starosta odolanowski. Po 2 kolejnych latach G. poszła za 300 grzywien (również na wyderk.) w ręce Mikołaja Potworowskiego z Sienna h. Dębno. W 1531 r. księżna postanowiła ponownie wyjść za mąż. W Pleszewie bywał młody i przystojny wojewoda łęczycki – Jan Kościelecki h. Ogończyk – syn Mikołaja, wojewody kaliskiego, starosty brzeskiego, dobrzyńskiego, etc... Zważywszy na słuszne wiano przyszłej małżonki, 31-letni przyszły wojewoda nie oglądał się długo i w maju 1531 r. na zamku w Pleszewie odbyło się weselisko. W piątek po świętym Stanisławie (dzień św. St. jest 8 maja) księżna podarowała wieczyście swemu małżonkowi: „zamek i miasto Pleszew wraz z wsiami przyległymi: Baranowo W. i Baranowo M., Piekarzewo oraz 1/2 w Zawidowicach, Radzimie, Lassowo, Lapkowo, Czasnijno, Wolija, Zlijebicz, Piwonice, Gostyczyna, Zagorzyno, miasto Raszkowo i wsie Raszkowno, Gorzno, w Malinicach 4 łany, Zirniki, Wyganki, miasto Potarzyca z wsią Potarzycką w p. kaliskim”. Stosunkowo młody dziedzic sukcesywnie szedł drogą kariery i powiększał listę pełnionych funkcji. W 1537 r. był już podkomorzym krakowskim, a także starostą brzeskim i kowalskim. Starostwa wprawdzie dawały duże dochody, pomimo to Kościelecki również puszczał poszczególne wsie na wyderkaf. Po kilku latach wracały one do właściciela, a gotówka pozostawała w skarbczyku. W międzyczasie zmarła księżna, jednak minęło wiele lat, zanim Jan ożenił się ponownie. Dopiero w 1552 r. zaślubił Katarzynę Górkę z Górki h. Łodzia (1530-1570), z którą nie doczekał potomstwa, gdyż ...zmarł zaledwie rok później. Na krótko przed śmiercią zdążył jeszcze puścić Gostyczynę wyderkafem Wacławowi Zarembie z Kalinowy, kasztelanowi nakielskiemu, ożenionemu z Katarzyną Oporowską h. Sulima. Do odkupu już nie doszło i G. pozostała przy Zarembach. Zacny kasztelan miał z Oporowską troje dzieci: Aleksandra, Annę i Katarzynę. Córki z czasem powychodziły za mąż; Katarzyna za Andrzeja Trzcińskiego, zaś Anna za „miejscowego” Stanisława Węgierskiego z pobliskich Węgier. Miała z nim syna Mikołaja, dziedzica części wsi w latach 70. XVI w. Druga część Gostyczyny należała wówczas do Jana Zborowskiego, starosty odolanowskiego, który w 1570 r. rozgraniczał wieś z Lezioną Dobrogosta Potworowskiego z Sienna h. Dębno (1510-1579). Tenże Dobrogost miał z Jadwigą Sobocką syna Mikołaja – kolejnego dziedzica – który w 1584 r. sprzedał swe dobra Janowi Szołdrskiemu h. Łodzia. Na pocz. XVII w. Gostyczynę po ojcu odziedziczył Seweryn Szołdrski, który w 1604 r. zapisał na tej (i innych) wsi 5 tys. złp. posagu i t. wiana żonie Helenie Trąmpczyńskiej, córce Wojciecha. Seweryn miał dwóch braci: Wojciecha i Zygmunta, którzy także dostali części G. Korzystali z tego oprawiając posagi swoim żonom w latach kolejnych; Zygmunt – Annie z Brodnicy, zaś Wojciech – Marii Mycielskiej (córce Krzysztofa). Wojciech dokonał swojego zapisu dopiero w 1626 r., co dowodzi, że w międzyczasie nie sprzedał tej wsi Piotrowi Duninowi, chociaż miał taki zamiar w 1616 r., oczywiście za konsensem pozostałych braci. Około 1636 r. Wojciech Szołdrski sprzedał G. Jerzemu Rościeskiemu, który zaraz po zakupie, właśnie w tymże roku, zapisał na wsi „dożywocie” żonie - Zofii Miączyńskiej. W 2. poł. XVII w. Gostyczynę po rodzicach odziedziczył Marcin Rościeski. W 1677 r. sprzedał ją za 15 tys. Andrzejowi Kierzyńskiemu, ożenionemu z Dorotą Łętkowską. W kolejnych latach we wsi rodzili się synowie Andrzeja i Doroty: Józef, Kazimierz i najmłodszy Jan. W 1697 r. ci dwaj starsi obiecali Janowi, że gdy osiągną wiek 24 lat, odsprzedadzą mu należną część. Wkrótce i tak Kierzyńscy sprzedali majątek Andrzejowi Miniszewskiemu h. Topór (1690-1763), ożenionemu z Zofią Cywińską. Ciż mieli sześcioro dzieci: Katarzynę, Maksymiliana, Feliksa, Ewę, Stanisława oraz Annę, jednak żadne z tych dzieci nie pozostało we wsi. Gostyczynę zapewne sprzedano, w ręce Piotra Niwskiego ożenionego z Anną Szkudlską. Niwski zmarł przed 1763 r. pozostawiając syna Karola i córkę Justynę. Wdowa – Anna - zdążyła jeszcze wyjść za Kaspra Wolickiego, burgrabiego ostrzeszowskiego. Córka niebawem też wyszła za mąż, a jej wybrankiem został kapitan wojsk saskich – Karol Myszkowski – piszący się z Mierowa i Myszkowic, herbu Jastrzębiec. Posesorem dóbr w tym czasie był Antoni Kurzydłowski. Dziedzic zmarł przed 1787 r., a następnie G. pozostawała w rękach wdowy – Justyny. W 1790 r. wydzierżawiła ona wieś swemu synowi – Stanisławowi Augustowi Piotrowi Myszkowskiemu (1766-1820), ożenionemu z Teklą Katarzyną Noskowską h. Rawicz. W latach 1801-1802 Stanisław Myszkowski wybudował w G. nowy dwór, w którym pierwszym narodzonym dzieckiem był Wojciech Maciej Leon – drugi syn Myszkowskich. Rok później we dworze urodził się Gontram Wiktor Aleksander, po kolejnym roku – Teofil Teodor Roman. Łącznie tych dzieci było 11; pozostała dziewiątka to: Józef (ur. jeszcze w Galewicach), Konstanty Kazimierz Grzegorz (1805-1831), Wiktor Hermenegild (1807-1876), któremu na trzecie imię dano Napoleon, z racji dopiero co rozpoczętej ofensywy wielkiego wodza. Kolejne dzieci rodziły się już w Rojkowie: Amilkar Hamilkar Wincenty, Trankwilina, Karol, Roman Karol Stefan, Antoni Adolf i Aleksander Julian. W dworze dóbr Gostyczyna zagościli zaś (ok. 1813) Wincenty Żernicki (1790-1823) z żoną Joanną Miedzianek-Kobylecką z Bądkowa h. Godziemba. W 1813 r. urodził się ich syn Mikołaj, który później miał jeszcze czworo rodzeństwa: Józefa Błażeja, Zuzannę Józefę, Agnieszkę Brygidę oraz Franciszka. W 1815 r. w kościele w G. miał miejsce chrzest żyda – 66-letniego krawca z G. Niewielki majątek ziemski z ogrodem i sadem posiadał także proboszcz z G. W latach 20. i 30. XIX w. jego posesorem był Maciej Krzesiński, ożeniony z Honoratą Plucińską. Pod koniec 2. dekady dziedzicem G. został Jan Wrzesiński ożeniony z Anną Bieńkowską h. Ślepowron. Wrzesiński, krótko po urodzeniu się syna Adolfa, sprzedał dobra Symforianowi Węgierskiemu (dziedzicowi części Węgier), ożenionemu z Konstancją Pomorską. W 1833 r. właścicielem G. został Łukasz Ossowicki z żoną Elżbietą z Najmańskich. Jedenaście lat później wieś odziedziczył po tejże Elżbiecie Józef Robert Reuth, ożeniony z Balbiną Królikowską. Tu następuje niewielka luka w zapiskach i dopiero w 1862 r. znajdujemy wzmiankę o śmierci 14-letniego Władysława Kurnatowskiego, syna ówczesnych dziedziców G. – Włodzimierza i Karoliny Biernackiej. Pozostałymi dziećmi Kurnatowskich byli: Ludwik, Maria, Lucjan, Anna Aniela, Mścisław Dominik Strachowa (ur. już w G.) i Wiesław Samuel (ur. w G.). Dziedzic zmarł w dniu 23 listopada 1884 r. we wsi Owsińska, pochowany zaś został w Kęszycach.
W 1885 r. we wsi znajdowało się 12 domów i 127 m-ców, w tym 111 katolików i 16 ewangelików; 33 analfabetów. Domena posiadała 1270 mórg, 6 domów i 109 m-ców, w tym 95 katolików, 6 ewangelików i 8 żydów; 43 analfabetów. Majątek należał do wdowy Gabrieli Biernackiej. W tym samym roku we wsi urodził się późniejszy błogosławiony K.K. – Jan Nepomucen Chrzan. W tamtym czasie prawdopodobnie nie istniał jeszcze park dworski rozciągający się w kierunku zachodnim od kościoła, zaś dworem był budynek znajdujący się na osi podwórza gospodarczego, w kier. południowym. Dopiero później pojawia się budowla oddalona od niego 70 metrów w kier. zachodnim, a w okresie międzywojennym dodatkowy budynek pomiędzy nimi, obrócony w stos. do nich o 90 st., czyli dłuższą osią zorientowany W-E (rozbudowany po 2. w. św., obecnie nieistniejący).
Biernacka po śmierci męża nie udźwignęła ciężaru prowadzenia majątku; ok. 1886 r. sprzedała Gostyczynę Karolowi Ildefonsowi Robińskiemu. Dziedzic dnia 23 czerwca 1888 r. zaślubił w Opolu córkę mecenasa Rosińskiego z Opola – Walerię. Ślubu udzielił wuj pana młodego, proboszcz Wiechmann z Olszowy. Dopiero w 1911 r. urodził się syn Robińskich, któremu dano imię po ojcu - Ildefons. W okresie międzywojennym wieś leżała w powiecie ostrowskim, a w 1926 r. liczyła 279 m-ców. Było tu Kółko Rolnicze, zajazd B. Kończyńskiego, sklep spożywczy M. Brzezińskiej i aż pięciu szewców. Majątek ziemski w 1926 r. miał 324,38 ha obszaru, na co składało się 297,92 ha ziem uprawnych, 17 ha łąk i pastwisk, 9,06 ha nieużytków oraz 0,4 ha wody. Właścicielem był Ildefons Robiński, który zmarł w 1939 r. w Łęczycy. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na bazie pozostałości folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, specjalizujące się w hodowli, rozwiązane ustawowo na pocz. lat 90. XX w.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Strona internetowa Diecezji Kaliskiej: http://www.diecezja.kalisz.pl/
Ryszard Twardy, Gostyczyna i parafia. Zarys dziejów, Kalisz 1995
Księga adresowa Polski dla przemysłu..., 1926;
Geoportal;
Mapster:
6834 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4374_Olobok_1944.jpg
17122 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_376_Mixstadt_ca1893_DRMC5820376.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Za dwór w Gostyczynie przyjmujemy budynek znajdujący się 170 m. na zachód od kościoła, znajdujący się pośrodku parku, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany na wschód. W celu uściślenia opisu niezbędne są dodatkowe badania terenowe.

Park

Pozostałości parku dworskiego z 2. poł. XIX w., o pow. ok. 2,5 ha, przy czym jego płd. część (poniżej drogi do dworu) nie stanowiła regularnego założenia, lecz bazowała na drzewostanie naturalnym. Niegdyś park rozciągał się dalej w kierunku północnym (pł.-zach) i mógł mieć ok. 3,7 ha obszaru (pomiar do rowu / strumienia, płynącego na płd., ograniczającego park od str. płd.; Geoportal, 23.03.2019 r.). Do parku od strony wsch. przylega dawny sad (ok. 0,5 – 0,8 ha, z drzewostanem naturalnym od płd. – łącznie ok. 1 ha), który należał do kościoła.

Inne

Kościół barokowy, XVI/XVII w., par. p.w. św. Mikołaja; rozbudowany o kaplicę, 1640 r.
Plebania, XIX w.
Dzwonnica, drewn., XIX w.
Dom katolicki, 1912-35
Słup drewniany (obok kościoła) z rzeźbami Pawła Brylińskiego, 1849 r., fundacji Wawrzyńca Olejnika, przeniesiony tu z Chotowa.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011