Wolenice

Stan obecny

Prawdopodobnie własność prywatna.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Wolenice to wieś leżąca przy DK nr 15, w połowie drogi pomiędzy Krotoszynem a Koźminem Wielkopolskim. Dawne nazwy wsi to Wolanice, Wolenitz i Wolanicze. Wieś znalazła się w akcie nadania klucza koźmińskiego Maćkowi Borkowicowi, z dnia 18 marca 1338 r. W 1442 r. biskup poznański Andrzej poświęcił kościół świętego Ducha w Koźminie, któremu nadał "rocznie jednę kopę szerokich groszy z dziesięcin swego stołu ze wsi Wolenice." Wieś ta nie stał się gniazdem rodowym miejscowej szlachty, aczkolwiek w XVI w. zdarzały się przypadki, że ktoś tam nazwał się Wolenickim. Na jej części siedzieli Włostowscy (z Włostowa), a w 1481 r. także Tomasz Pruski, który sprzedał wyderkafem 3 i pół łanu osiadłego, 2 ogrody osiadłe i pół pustego oraz połowę karczmy w Wolenicach - Janowi Włostowskiemu. Swoją część sprzedała w 1489 r. Włostowskiemu także żona Jana Goreckiego - Anna.
W 1501 r. Wolenice oraz kilka innych wsi w pow. pyzdrskim nabył (wyderkafem) od Andrzeja Hińczy Rogowskiego Jan Pampowski h. Poronia, syn Ambrożego. Wieś prawdopodobnie wyszła z dóbr koźmińskich na pocz. XVI w. W 1514 r. Jan Pampowski dał tę wieś wraz z innymi - Marcinowi Ponieckiemu. Jeszcze w tym samym roku połowę Wolenic, Poniecki sprzedał Hieronimowi Rozdrażewskiemu h. Szeliga. Jednak jakaś część W. pozostawała w rękach Włostowskich, gdyż wzmianka z 1518 r. mówi, że Andrzej Włostowski zapisał na połowach swych wsi Włostowo i Wolenice po 65 grzywien posagu i wiana - żonie Jadwidze Strzyżewskiej.
W poł. XVI w. Wolenice dzieliły się na dział Rozdrażewskich z Nowego Miasta i Włostowskich. W 1554 r. w swoim dworze został zabity dziedzic Adam Włostowski, który był winien 300 zł. żonie Annie Kołaczkowskiej. Czynu tego dokonał Maciej Czekanowski zwany "Wrzeszcz" i co ciekawe, prawdopodobnie nie poniósł konsekwencji. Z kolei Kołaczkowska nie odpuściła i o zwrot gotówki pozywała syna - Jana i jego opiekuna - stryja Jakuba Wolenickiego (brata Adama). Tąż Annę z kolei pozywała Jadwiga Włostowska, wdowa po Andrzeju, dziedzicu w Wolanicach. Wnioski z tej sprawy płyną takie, że żona opuściła Adama i knuła przeciw niemu z Czekanowskim, dwa - że część wsi należąca do Włostowskich dzieliła się co najmniej na dwie mniejsze. Później na jednej z nich siedzieli synowie Czekanowskiego: Tomasz, Maciej, Stanisław, Piotr i Wojciech, zaś na drugiej Jan Włostowski. W 1564 r. we wsi było 7 łanów, z których płacono po 12 groszy biskupom poznańskim.
W 1586 r. Tomasz Czekanowski sprzedał swą część Janowi Rozdrażewskiemu, po którym odziedziczyła ją wdowa Katarzyna Potulicka i w 1602 r. sprzedała wyderkafem Janowi Dobczyńskiemu. Po wygaśnięciu rodziny Włostowskich obie części wsi prawdopodobnie scalono i aż do końca XVIII w. należały one do Rozdrażewskich - właścicieli miasta Rozdrażewa (patrz opis w naszym katalogu) i później Krotoszyna (j.p.). Wieś podobnie jak pozostałe dobra była przedmiotem zastawów, dzierżaw i wyderków, co pomnażało majątek właścicieli. W 1629 r. Andrzej Kłobuczyński zeznawał, że w Wolenicach jest 8 kmieci, 3 zagrodników, 3 chałupników, owczarz i karczmarz.
W 1645 r. Jakub Rozdrażewski zapisywał na kilku wsiach, w tym W., 100 tys. złp. posagu swej żonie - Annie Beacie Opalińskiej h. Łodzia. Zapisał też na Wolenicach (wraz z Lutogniewem i Wielowsią) jakieś sumy dla Baltazara Jedleckiego, a po śmierci tegoż w 1651 r. przeszły one na Lisieckich, Wawrowskich i franciszkanina o. Stanisława Jedleckiego. W 1700 r. córka Baltazara - Anna Jedlecka - scedowała te pieniądze na Jakuba Watta-Kosickiego, ożenionego z Anną Bartoszewską. Ci mieli 4 synów: Wojciecha, Jakuba, Melchiora i Józefa. W poł. XVIII w. Wojciech Kosicki został posesorem zastawnym Wolenic. Po nim posesja przeszła na Marcina Wągrowskiego, ożenionego z Marianną Zakrzewską. W 1772 r. urodził się tychże syn - Feliks Soter Andrzej Wojciech Jerzy. W tamtym czasie jedyną żyjącą spadkobierczynią Rozdrażewskich była Teresa, córka Jakuba i Krystyny Zakrzewskiej, wnuczka Franciszka R., prawnuczka Jana Franciszka R. i Filipiny de Heyster, a praprawnuczka Jakuba i Anny Beaty Opalińskiej. Przy pomocy brata Wacława Zakrzewskiego próbowała ona sprzedać dobra, m. innymi Kazimierzowi Raczyńskiemu. Zakrzewski zarazem postarał się, aby uwolnić siostrę od wszelkich długów i ewentualnych pretensji spadkowych ze strony innych spadkobierców.
Najważniejsze transakcje dot. Krotoszyna i przyległych wsi odbywały się w cieniu spraw istotnych dla Rzplitej, która właśnie dogorywała, a przy tym każdy z zacnych panów wielmożów próbował urwać coś dla siebie. W każdym razie Wolenice jakimś cudem wyszły z klucza krotoszyńskiego, a ich oficjalnym właścicielem w 1800 r. był szambelan Mieszkowski. Folwarkiem we wsi oczywiście przez cały ten czas zarządzali posesorzy; w latach 20. XIX w. był to Ksawery Osiński z żoną Franciszką Pietkiewicz. W 1821 r. w Wolenicach urodziła się ich córka Józefa Martyna.
W latach 30. właścicielem wsi został Antoni Stablewski h. Oksza (1801-1870), późniejszy radca Ziemstwa Kredytowego. W 1837 r. we wsi znajdowało się 21 "dymów", zamieszkałych przez 172 osoby. Po śmierci Antoniego jego żona sprzedała majątek w ręce niemieckie. W 1872 r. właścicielem Wolanic był Eugen Lombard. Dobra miały 1594 morgi obszaru, w tym 1487 m. ziemi uprawnej, a czysty dochód gruntowy wynosił 1537 talarów. Zapewne w tym okresie wybudowano we wsi opisywany dwór. W 1888 r. w W. było 6 domów ze 141 m-cami, w tym 109 katolików. Część dworska stanowiła wówczas "dobra rycerskie" - Rittergut i należało do niej 417 ha, 6 domów i 137 m-ców, w tym 112 katolików. Czysty dochód z gruntu wynosił 4611 marek.
W 1913 r. Wolenice miały 409 ha i 4522 marki "czystego dochodu". Właścicielem był Emil Materne. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. rodzina Materne pozostała w Wolenicach. Majątek po Emilu przejął Helmut Materne. W 1926 r. pod jego zarządem dobra miały 417 ha, w tym 393,5 ha ziemi uprawnej, 5 ha łąk i pastwisk, 15 ha nieużytków i 1 ha wody. Do podatku gruntowego wykazywano 1508 talarów "czystego dochodu".
W 1930 r. wieś miała 377 m-ców. Był tu wiatrak J. Technera i karczma A. Tyca. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Wollnitz. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
X. Stanisław Łukomski "Koźmin Wielki i Nowy", Monografia historyczna, Poznań 1914;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11825286 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4270_(2419)_Bosatschin_nnv8xdv_BN_Sygn.ZZK_S-4_136_A.jpg
6804 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4270_Bozacin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

W miejscu dworu wznosi się budynek, prawdopodobnie współczesny. Na chwilę obecną nie posiadamy zdjęć, ani informacji czy jakaś jego część (np piwnice) stanowi substancję zabytkową dawnego dworu.

Park

Park dworski założono w 2. poł. XIX w. przy dwóch zakrętach drogi przecinającej wieś z północy na południe, a swoją północną i zachodnią częścią dochodził on do podwórza gospodarczego. Jego pow. wynosiła 1,4 ha i obecnie istnieje on tylko szczątkowo. Po 2. wojnie światowej część wspomnianej, krętej drogi, stała się Drogą Krajową nr 15.
Teren położony bardziej na południe nie stanowił parku, choć obecnie jako żywo park przypomina. Była to po prostu łąka, ze sporadycznie rosnącymi drzewami, która po wojnie zarosła samosiewami. Jedynie 0,27 ha tego obszaru (cześć północna, na płd. od dworu), pokrywa się z obszarem dawnego parku. Biorąc pod uwagę drzewa rosnące przy wspomnianej drodze i wokół dawnego dworu, łączne pozostałości parku w Wolenicach można oszacować na 0,5 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011