Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Benice
Zdjęcie Iwo Kaleta
Miniatura Benice

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek KujawaDaniel BrzezińskiIwo Kaleta

Benice

Benitz

Województwo:wielkopolskie
Powiat:krotoszyński
Gmina:Krotoszyn
Rodzaj obiektu:Dwór

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Wieś istniała już na pocz. XIV w. i już wtedy należała do właścicieli Rozdrażewa. Niedługo później Benice stały się także grodem i wybudowano tu drewniany kościół parafialny. Przez kolejne dwa stulecia pisało się o „wsi oraz mieście” Benice albo o „obu Benicach”. Lokacji miasta Benice dokonał dziedzic Jarosław Rozdrażewski (syn Filipa z Gogolewa, a wnuk Pawła – zawołania Doliwa) w 1358 r. Z żoną Jadwigą miał on pięcioro dzieci: Jana, Jadwigę, Mikołaja, Annę oraz Dorotę. Był miecznikiem, a następnie podkomorzym kaliskim, po przodkach przyjął Doliwę jako swój herb. Zmarł przed 1468 r., zaś Benice odziedziczył syn Jan. Pierwsze pisane wzmianki o wsi są dosyć późne, jednak możemy przypuszczać, że Benicami jest „Banicza” w inf. z 1432 r., w której jako plebana wsi podano Jakuba Paprota (albo Paprotkę). W dobrach Rozdrażewskich pod koniec XV w. znajdowało się ponadto kilkanaście innych wsi, na których to Jan R. w 1486 r. zapisywał 1000 zł. węgierskich posagu i t. wiana swej drugiej żonie - Elżbiecie z Ponieca. Z pierwszą – Anną – mieli córkę Annę zamężną za Marcina Krotoszyńskiego. Z Elżbiety pochodziło dwóch synów: Hieronim (1480-1541) i Jan (1490-1528). Hieronim, późniejszy kasztelan przemęcki i rogoziński, ożenił się z Jadwigą Miłosławską h. Doliwa. Za jego czasów, w 1510 r. w Benicach płacono pobory od 7 łanów osiadłych, zaś wiardunki dziesięciny odprowadzano dla biskupa poznańskiego.
Jan Rozdrażewski, kasztelan międzyrzecki, ożenił się z Małgorzatą Śmigielską z Bnina h. Łodzia. Kolejny dziedzic Benic, etc..., Hieronim (syn Jana) ożenił się z Anną Łukowską z Łukowa h. Topór (Pałuka) i miał z nią dwoje dzieci: Jana (1543-1600), późniejszego kasztelana i podkomorzego poznańskiego oraz córkę Barbarę, zamężną za Stanisława Rydzyńskiego. Był, jak to się mówiło w tamtych czasach – heretykiem, a konkretnie członkiem ruchu Jednoty Brackiej. Na próżno bracia namawiali go do powrotu do religii katolickiej. Pierwsza żona – Barbara Rachemberg – zmarła w 1581 r. nie pozostawiwszy dziedzicowi potomka. Była ona fundatorką szpitala w Krotoszynie. Pięć lat później ożenił się ponownie, z Katarzyną Barbarą Potulicką h. Grzymała (1560-1613), z którą mieli co najmniej troje dzieci: Barbarę, Annę oraz Jana (1595-1628), późniejszego kasztelana poznańskiego, krajczego koronnego, starostę odolanowskiego, etc...
Jan Rozdrażewski (prawnuk kasztelana międzyrzeckiego) z żoną Gryzeldą Sobieską h. Janina miał syna Jakuba Hieronima (1621-1662). Jakub ożeniony był dwukrotnie: w 1644 r. z Anną Beatą Opalińską (zm. w 1648 r.) – wdową po Przyjemskim, a następnie z Katarzyną Anną Opalińską (1637-1681). Z pierwszą żoną Jakub nie miał potomków. Być może właśnie w intencji dzieci Anna wybudowała w Benicach nową murowaną świątynię? Niestety zamiast mieć dzieci zmarła, zaś dziedzic, nie czekając długo, ożenił się ponownie. Z Katarzyną (wdową po Zbigniewie Firleju) mieli sześcioro potomstwa: Jana Franciszka, Michała, Ludwika, Zofię Annę, Stanisława i Adama. W 1649 r. prawdopodobnie spłacał dzieci Anny z pierwszego małżeństwa – Piotra, Andrzeja, Stanisława i Katarzynę Przyjemskich, a to z tego powodu, ze Anna miała 100 tys. złp. oprawione na Krotoszynie i przyległych wsiach. W 1659 r. dziedzica pozywała Dorota Jaraczewska, wdowa po Mikołaju Starzyńskim, wraz z licznymi dziećmi. Taż najwyraźniej miała na części Benic (i innych wsi) oprawę, a od Rozdrażewskich miała nadzieję wyciągnąć trochę gotówki. Cóż, dziedzic do biednych nie należał, oprócz województwa inowrocławskiego trzymał też starostwo odolanowskie, zaś dobra nieustannie powiększano o kolejne wsie. Kolejnym dziedzicem został syn Jan Franciszek, późniejszy kasztelan międzyrzecki, ożeniony z Filipiną de Heister (Cheyster). Ciż mieli syna Franciszka (1690-1744), kasztelana rogozińskiego, który w 1717 r. zaślubił Ludwikę Miaskowską h. Bończa (1680-1761). Mieli oni czworo dzieci: Weronikę zamężną za Maksa Molskiego h. Nałęcz, Karolinę Agnieszkę Jadwigę, Adama oraz Jakuba. Ten ostatni objął po ojcu nie tylko dobra, ale też funkcję kasztelana rogozińskiego. Około 1760 r. ożenił się z Krystyną Wyssogota-Zakrzewską h. Wyskota, z którą miał jedyną córkę Teresę (1763-1817). Tym sposobem zakończył się ród Rozdrażewskich na Krotoszynie i Benicach. Teresa wyszła za Ludwika Bogdańskiego h. Prus (III), wojskiego kaliskiego. Odziedziczyła ogromną fortunę, t.j. „miasto Krotoszyn (z folwarkiem zamkowym), wsie: Lutogniew Wruzewy (Wróżewy), Osusza, Benice, Raciborzew (Raciborów), Witków, Wolenice, Bożacin, Wielawieś, Susznia, Wonisław, Bzielice, Brzoza, Nowy Folwark, Kobierno, Dąbrowa, Tonice (Tomnice), Gorzupia, Białki, Smurzew, Duszyn, Orpiszew, Swinków, Roski, Korytnica Ligota, Rozdrażew, Trzemeszno, Grembów, Nowawieś Maciejow” (Maciejowska?) w powiecie pyzdrskim. W 1775 r. opiekun prawny Teresy – wuj Wacław Zakrzewski, sprzedał w jej imieniu cały klucz Kazimierzowi Raczyńskiemu z Małyszyna h. Nałęcz, staroście czerwonogrodzkiemu, kawalerowi orderu Orła Białego, etc... W 1780 r. zawierano jeszcze dodatkowe ustalenia odnośnie tej transakcji, a konkretnie długów, które Teresa odziedziczyła wraz ze spadkiem. Wraz z ogromnym majątkiem, Raczyński zobowiązał się do spłaty długów po „Jakubie, wojewodzie inowrocławskim, po Janie Franciszku Kasztelanie międzyrzeckim i Filipinie de Heyster, po Franciszku, kasztelanie rogozinskim, Rozdrażewskich, a tym samym zwalnia z wszelkich długów Teresę Rozdrażewską, jedyną dziedziczkę głowy męskiej. Sprzedający obowiązuje się bronić Teresę Rozdrażewską od ewentualnych pretensji spadkowych ze strony spadkobierców Zofii z Rozdrażewskich Wężykowej, kasztelanowej konarskiej-sieradzkiej.” Akt spisany został w dniu 27 stycznia 1775 r. w Rogalinie.
Po III rozbiorze Polski Benice włączono jako domenę w skład dóbr krotoszyńskich. We dworze mieszkali zarządcy dóbr, a konkretnie ekonom – Józef Kwaśniewski z żoną Teofilą z Chociszewskich. Tu urodziło się dwóch synów Kwaśniewskich: Piotr Ignacy i Michał. W 1819 r. Benice stały się wraz z Krotoszynem, Lutogniewem, etc... własnością księcia bawarskiego Karola Aleksandra von Thurn und Taxis i jego potomków, aż do 1927 r. Zarządcami w tym okresie prawdopodobnie nie byli Polacy, gdyż jedynym polskim nazwiskiem w zapiskach jest Jan Nowacki – pochodzący z Benic, sędzia powiatowy z Krotoszyna, a następnie zmarły w 1869 r. proboszcz z Benic – Stanisław Stroiński.
W 1885 r. Benice dzieliły się na wieś oraz dominium w pow. krotoszyńskim. We wsi znajdowały się 52 domy z 401 m-cami, w tym 384 katolików, 17 ewangelików; 81 analfabetów. Domena wraz z 1575 morgami gruntów wchodziła w skład dóbr krotoszyńskich. Na terenie domeny znajdowały się 4 domy ze 126 m-cami. Kościół parafialny należał do dekanatu koźmińskiego. Do majętności krotoszyńskiej, zwanej też Krotoszyn – Zamek, oprócz Benic należały: Baszyn, Brzoza, Dąbrowa Krotoszyńska, Dusznagórka, Dzielice, Głogowa, Kobierno, Korytnica, Maciejew, Nowawieś, Orpiszew, Rąbież, Rozdrażew, Ryczków, Smoszew, Swinków, Teresiny leśniczówka oraz Ustków. Pomimo, że oficjalnymi właścicielami ordynacji byli książęta T&T, w okresie międzywojennym cała majętność znajdowała się pod tymczasowym zarządem skarbu p. pruskiego. Dzierżawcą Benic w tymże okresie był Rudolf Koeppel. Gospodarstwo pod jego zarządem posiadało gorzelnię i specjalizowało się w hodowli krów i konia półkrwi szlachetnej. Ogólny obszar Benic wynosił 419 ha, na co składało się 375 ha ziem uprawnych, 25 ha łąk i pastwisk oraz 19 ha nieużytków. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 2226 talarów czystego dochodu.
W 1926 r. Benice liczyły 883 m-ców. Jako duża wieś i jakby nie patrzeć, dawne miasto, było tu sporo sklepów, punktów usługowych, młyn Romana Prałata, trzy kuźnie, kołodziej F. Michalak, trzech krawców, trzech szewców, restauracja W. Baranczaka, itd. Wyraźnie zaznaczał się podział na dwie części: południową - wieś i północną - majątek, który nosił nazwę Fürstenstift. Same Benice w okresie 2. wojny światowej przemianowano na Benitz. Pod koniec wojny, w styczniu 1945 r. w okolicy wsi miała miejsce bitwa pancerna pomiędzy wycofującą się do Głogowa dywizją SS, a IV Armią Pancerną pierwszego Frontu Ukraińskiego. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Dwór prawdopodobnie przeznaczony został na mieszkania komunalne. Na terenie folwarku nie powstał zakład PGR, jedynie we wschodniej części wsi utworzono Ośrodek Maszynowo – Transportowy.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemyslu..., 1926;
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce”, wyd. II, Poznań, 1996
Geoportal;
Mapster:
6803 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4270_Bozacin_1940.jpg
6804 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4270_Bozacin_1944.jpg
17095 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_350_Koschmin_ca1893_DRMC5820350.jpg
17121 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944
KDR100_375_Krotoschin_ca1893_DRMC5820375.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na północ, parterowy, podpiwniczony, nakryty dachem dwuspadowym mieszczące mieszkalne poddasze. Nieznaczny ryzalit będący zarazem piętrową wystawką zwieńczony jest trójkątnie. Przed ryzalitem obszerna drewniana weranda na osi, poprzedzona schodami.
Droga ze wsi do majątku wiodła od strony płd. i wchodziła wprost na podwórze gospodarcze. Dwór usytuowany jest dość nietypowo, po prawej stronie tej drogi i stanowi zarazem fragment płd. pierzei dawnego podwórza. Obecnie teren zespołu dworskiego jest całkowicie przekształcony, nie licząc kilku zabudowań gospodarczych ograniczających podwórze od str. wschodniej.

Park

Park z poł. XIX w. w Benicach nie istnieje. Niegdyś rozciągał się po wschodniej i płd.-wschodniej stronie podwórza gospodarczego i liczył ok. 1,7 ha, plus sad o podobnej powierzchni, po drugiej stronie drogi prowadzącej od południa do majątku.

Inne

Kościół późnorenesansowy, mur., 1589 r., rem. 1908/12, par. p.w. świętego Mikołaja
Cmentarz przykościelny z figurą barokową świętego Mikołaja
Wewnątrz kościoła nagrobek Anny z Łukowa Rozdrażewskiej, z herbami i rzeźbą zmarłej
We wsi organizowana jest coroczna Wystawa Zwierząt Gospodarskich i Domowych

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.